YAS
Yas
Yazar
Eric Nicholas, Information Officer, Down’s Syndrome Association.
Sağlık Serisi
Sağlık Serisi aileler ve bakıcılar için yazılmış bir dizi sağlık ve tıbbi koşulları içerir. Yazarlar kendi alanlarında uzmanlaşmış profesyonellerdir.
Serideki bütün yayınlar UDSD web sitesinden indirilebilir.
1.Yaşlılık ve Neticeleri
2.Alzheimer Hastalığı
3.Yas
4.Çocuklarda mide-bağırsak problemleri
5.Çocuklarda uyku problemleri
6.Diyabet
7.Çocuklarda göz hastalıkları
8.Ağız sağlığı
9.Down Sendromu tanısı konulmuş devam eden hamilelik
10.Depresyon
11.Tiroid Hastalığı
12.Boyun şekil bozuklukları
13.Çocuklarda epileptik spazm
14.Cinsel sağlık
Ulusal Down Sendromu Derneği (UDSD)
Ulusal Down Sendromu Derneği, Down sendromu ile yaşamın her yönünü ele alan bilgiler sağlayarak destek olur. Ayrıca, ayrımcılığın ortadan kalkması için Down sendromlu insanların haklarını müdafaa eder. Web sitemizden Down Sendromu Derneği çevirilerini ücretsiz olarak indirebilirsiniz.
Yanlış Bilinenler
Down sendromlu bireyler ölümü anlamaz ve tanımlayamazlar.
Down sendromlu bireyler kederlenip acı çekmezler.
Gerçekler
Sevdiğiniz birini kaybetmek yaşayabileceğiniz en stresli hadisedir. Bir yakınınızı kaybettiğinizde , yas tutarsınız ve aslında ölüm tarafından yoksun bırakılırsınız aslında. Aile üyelerinden birini kaybettiğinizde derin ve uzun süreli bir acı yaşarsınız; bu bir yakınınız, arkadaşınız, bakıcınız yada evcil hayvanınız bile olabilir. Böyle bir durumda matem yaşarsınız.
İnsanlar, Down sendromlu bireylerin ölümü anlama kapasitesi olmadıkları ve gerçek üzüntüyü hissetmedikleri gibi bir yanlış inanışa sahiptir. Down sendromlu bireylerin ortalama ömür süresi arttıkça ailelerinden yada arkadaşlarından birinin kaybına tanıklık edenlerin sayısı da artmaktadır. Böyle bir kayıp yaşadıklarında, duygusal ve fiziksel tepkileri genelde yanlış anlaşılır yada inkar edilir.
İnsanlar acıya tepki verirler ve üzüntülerini çok farklı şekillerde yansıtırlar. Bu süreçte ilk etapta yoğun duygular yaşarlar sonra bu kaybı kabullenip kaybettikleri kişinin yokluğunda hayatlarına devam ederler. Down sendromlu bireylerin yaşadığı süreç ise biraz daha uzun sürer ve durumun anında farkına varamayabilirler. Dolayısıyla bu süreçte yardıma ihtiyaçları vardır.
Down sendromlu pek çok birey de bununla başa çıkabilmek için değişik yollar dener.Özellikle, rutinler genel düzeni ve yaşam tarzlarını bozmamak adına önemlidir.Yakınlarının kaybından dolayı yaşadıkları üzüntüyle baş etmenin yanı sıra, rutinlerinde oluşan değişikliklerle de mücadele etmek zorundalardır. Böyle bir durumda, diğer insanların hayatlarına sorgusuz sualsiz müdahale ettiklerini, hayatlarını kontrol ettiklerini düşünebilirler.
Yas Durumunda Görülen Ortak Davranışlar
Down sendromlu olsun olmasın, bütün insanlar üzüldüklerinde kendilerine özgü reaksiyon verirler fakat insanların bir kayıp karşısında gösterdikleri reaksiyonların ortak noktaları vardır. Bunları özetleyecek olursak:
- İlk anda yaşanan şok, hissizlik, kabullenmeme ve inkar etmenin yanında, enerji düşmesi, konsantrasyon, hatırlama ve karar vermede zorlanma, hiperaktivite gibi fiziksel semptomlar, ölme isteği ve gerçekdışı düşünceler.
- İlk şok atlatıldığında ve ölüm gerçeği hissedildiğinde insanlar şu tepkileri vermeye başlar:
Duygusal: Ölen kişiye ya da bu ölümü engelleyeceğine inandığı kişilere duyulan kızgınlık, suçluluk, endişe, korku, panik, depresyon, çaresizlik, tutarsız ruh hali, hassaslık, ağlama, üzüntü, özlem, terk edilmişlik hissi.
Fiziksel: Ağrı, iştahsızlık, nefes alamama, halsizlik. Kendilerini sözlü olarak ifade etmekte güçlük yaşayan Down sendromlu insanlar, bu fiziksel semptomları biraz daha yoğun yaşarlar.
Davranışsal: Yaşam enerjisinin azalması, aşırı uyku isteği, uykusuzluk, hiperaktivite, günlük aktivitelere daha az ilgi duyma ve içe kapanma.
Ruhsal: Kafa karışıklığı, halüsünasyonlar, kabuslar, kaybettiği kişiye özlem, konsantrasyon kaybı, kendini geri çekme, becerilerini yitirme ve güvensizlik duygusu.
Kaybı yaşayan kişi üzüntü ve kızgınlığını bertaraf ederek düşünmeye başladığı zaman acısı hafifler ve kaybettiği kişiyle yaşadığı anıları düşünerek bunu pozitif bir duruma dönüştürebilir. Bunu bir anda ve kısa bir sürede yapamaz çünkü bu uzun bir süreçtir.
Yukarıda belirtilen semptonların tamamını herkes tecrübe etmeyebilir.
Depresyon
Bazı durumlarda yas, depresyona dönüşebilir ve Down sendromlu bireylerde bu durum farklı şekillerde kendini gösterebilir. Depresyon her ne kadar ansızın ortaya çıkabilse de bir yakının kaybı gibi üzüntü verici durumlarla da tetiklenebilir . Down Sendromlu insanların yaşamlarının herhangi bir döneminde etkilenebileceği olaylardır bunlar. Fakat bu hepsinin depresyona gireceği anlamına gelmez.
Bazen de yaşanılan bir kayıp ileride depresyonla sonuçlanabilecek durumlara yol açabilir. Örneğin, ebeveynlerini kaybeden Down sendromlu birisi acil olarak yatılı bakımevine alınır. Bu, onun artık evinden uzaklaşması; ailesini, bakıcısını ,sahip olduğu şeyleri, aşina olduğu ortamı ve rutinlerini terk etmesi anlamına gelir. Bazen depresyon daha ciddi ve kalıcı bir hale de dönüşebilir. Bu, özellikle Down sendromlu bireyler için önemli bir risktir çünkü bakıcılar çoğu zaman depresyonun erken uyarı semptomlarını gözden kaçırırlar. Davranışlarda oluşan değişiklikler, içe kapanma ve keder hali çok uzun bir süreye yayılırsa profesyonel yardım alınması gerekir.
Down Sendromlu İnsanların Yas Döneminde Ortak Özellikleri
Down sendromlu bazı bireyler yaşadıkları kaybın akabinde oluşan yas dönemini uzun bir müddet sürebilir. Bu süre 6 ay yada daha fazla olabilir çünkü bazıları ölümün bir son olduğunu anlamakta ve duygu ve düşüncelerini değerlendirmekte uzun süre çaba sarfeder.
Chicoine and McGuire The Guide to Good Health (Woodbine House, 2010) adlı kitaplarında şöyle açıklamışlardır:
İlginç olan, hastalarımızın bazıları, ebeveyn gibi çok önemli bir kayıp karşısında ilk başta ıstırap çekmediler. Sonrasında, bir başka kayıp daha yaşadıklarında – daha az mühim olan- ilk seferde göstermedikleri bir üzüntü ve acı yaşayarak yas tuttular.
Down sendromlu insanlarda yas dönemi, zaman algılarının daha farklı olmasından ve güçlü bir görsel hafızaya sahip olmalarından dolayı biraz daha karmaşık bir hal alabilir.
Olay incelemesi:T’nin annesi öleli 10 yıldan fazla olmasına rağmen, T annesinin ölümü ile ilgili konuşurken şimdiki zaman terimleri ile konuşuyor. Dışarıdan bakan birisi, T’nin annesinin ölümüne şahit olduğunu düşünür. T’yi çok iyi tanımayan insanlar, annesinin ölümünün çok yakın bir zamanda gerçekleştiğini düşünür.
Down Sendromlu Bireye Yas Döneminde Nasıl Yardımcı Olunur?
- Ölüm haberini her zaman dürüstçe ve bireye uygun şekilde verin.
Ölüm haberi bireyi koruma düşüncesiyle saklanmamalıdır.
- Ölüm haberini down sendromlu bireyin yanlış anlamayacağı şekilde açık ve net bir dil kullanarak verin.
Ölen kişi için ‘Uzaklara gitti ‘ , ‘uzun bir uykuya daldı’ gibi benzetmelerin yerine ’‘Ölüm’ veya ‘öldü’ terimlerini kullanmak gerekir. Resim ve çizimler gibi görsel aygıtlar ve yazılı materyaller de yardımcı olacaktır.
- Down sendromlu bireyin ölüm törenine katılıp katılmama kararı kendisine bırakılmalıdır.
Eğer birey buna kendisi karar veremiyorsa, mümkün olduğunca onu olayın içinde tutmak önerilir. Özellikle sözsüz törenler Down sendromlu bireye oldukça yardımcı olur.
- Yas tutan kişinin kaybettiği yakınını ona hatırlatan anıları hatırlamasına ve duygularının buna odaklanmasına izin verilmeli.
- Kederli ve kafası karışık bir durumdayken önemli değişiklikler yapmaktan kaçınılmalı.
Down sendromlu birey bu dönemde günlük rutinlere ve alıştığı ortama sığınarak rahatlayabilir. Kayıp yaşayan kişinin hayatına eskiden olduğu gibi devam edebilmesi ve yaşamla bağlantısını kesmemesi iyileşmesi açısından çok önemlidir.
- Down senderomlu bireye her zaman duygularını ifade edebileceği yer ve zaman verin.
Eğer ölen aile fertlerinden biriyse, Down sendromlu biri için aile fertlerinin haricinde birisiyle duygusal iletişim kurması daha faydalı olacaktır.
Down sendromlu birey için yas döneminde bir uzman desteği gerekebilir.
- Down sendromlu her bireyin birbirinden farklı olduğunu unutmayın.
Bazıları için kaybettikleri kişinin geri dönmeyeceğini anlamak birkaç ayı alır, bazıları da kısa bir sürede eski yaşantısına dönebilir. Bunun sebebi kişinin öleceğini kabullenmeleri ve ölüm gerçekleşmeden önce bu duyguyla başa çıkabilmelerinden kaynaklanır. Bazı insanlar kayıp durumunda çok yoğun duygular yaşarlar ve bu durum aylarca hatta yıllarca sürebilir.
Zaman geçtikçe, herkes gibi Down sendromlu bireyler de kaybettikleri kişiyle ilgili güzel anıları yoğun bir üzüntü yaşamadan hatırlar . Doğal olarak, ölen kişinin doğum gününde yada ölüm yıldönümünde keder ve üzüntü geri döner. Hatıralar önemlidir ve Down sendromlu bireyin ölüm yıl dönümlerinde ölen kişiyle ilgili olarak anılarını paylaşmasını sağlar, nasıl olduğu, birlikte neler yaptıkları gibi.
Sözsüz ölüm törenlerine, tanıdık yerlere ve mezarlığa yapılan ziyaretler kişinin yaşadığı ızdırap ve üzüntüyü hafifletmede yardımcı olabilir.
METNİN ORJİNALİ: http://www.downs-syndrome.org.uk/images/stories/DSA-documents/Publications/health/Medicalseries2013/3_Bereavement.pdf
Çeviri için Şule Toker e teşekkür ederiz.