DOWN SENDROMLU BİREYLERDE İŞİTME PROBLEMLERİ
Birçok Down sendromlu çocuk ve yetişkin bireyde işitme sorunu vardır. Çocuklarda en sık görülen işitme kaybının nedeni ‘tutkal kulak’ adı verilen durumdur. Down sendromlu çocuklarda görülen bu durum, çok sık olmamakla birlikte sıradan çocuklarda da görülebilir.
Onter Ear=Dış Kulak
Middle Ear=Orta Kulak
Inner Ear=İç Kulak
Ossicles=Kemikçikler
Ear Canal=Kulak kanalı
Ear Drum=Kulak zarı
Eustachian Tube=Östaki Borusu
To nose=Burun
KULAK NASIL ÇALIŞIR?
Kulak üç bölüme ayrılır; dış kulak, orta kulak ve iç kulak. Ses dış kulaktan kulak kanalına geçer ve kulak zarına çarpar. Daha sonra orta kulak içindeki üç küçük kemik titreşir ve iç kulağa iletilir ve buraya gelen iletiler beyine gönderilir. Dış ve orta kulak yoluyla iletilen titreşimler tamamen mekanik bir olaydır. Bu sürecin ilerleyememesi durumundan oluşan işitme sorununa geçirgen sağırlık denir. Mekanik sinyaller iç kulakta sinirsel iletiye dönüştürülür ve beyine iletilir. Beynin içindeki çözülme de sinirler ve beyin dokusunun işlemine bağlıdır. Bu sürecin ilerleyememesi durumundan oluşan işitme sorununa ise sensörinörinal sağırlık denir.
TUTKAL KULAK NEDİR?
Tutkal kulak geçirgen sağırlık problemidir ve orta kulağın içine yapışkan bir sıvının dolmasından dolayı oluşur. Bu alanda normalde temiz bir sıvı ve hava bulunur. Yapışkan sıvı kemikçiklerin rahatça titreşimini engeller. Sonuç olarak titreşimler iç kulağa hatalı iletilir. Bu durum işitmenin boğuk bir şekilde duyulmasına sebep olur.
bu duruma ne neden olur?
Östaki borusu burnun orta kısmı ile orta kulağı birbirine bağlar. Bu boru içeriye hava alarak orta kulakta fazla sıvı birikimini engeller. Çocuklardaki östaki borusu daha kıvrımlı ve küçüktür, özellikle Down sendromlu çocuklarda daha da dar olabilir.
Soğuk algınlığı yaşayan bireyde burun akıntısı ve buna bağlı olarak mukus salgısının orta kulağa doğru ilerlemesi oldukça yaygındır. Bu durum geçici duyma kaybına sebep olur. Pek çok insan zaman zaman bu durumu yaşar. Genellikle, soğuk algınlığı durumunda östaki borusu orta kulağı temizler ve mukusu dışarı atar. Bazen doktorlar, bu tür enfeksiyonlar sırasında salgıların kurumasına yardımcı olmak için ilaç verebilir. Fakat bazen tek bir enfeksiyonun veya soğuk algınlığı gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarının; üşütme, enfeksiyon, büyümüş lenf bezleri ve alerji gibi uzun süreli etki yaratmasıyla orta kulağın yeterli kuruluğa ulaşmasını engelleyeblir. Başlangıçta bu sıvı az ve etkisiz olmasına rağmen zamanla ince bir jöle halini alır ve işitmeyi etkiler. Bu genel nüfusa oranla, Down sendromlu çocuklarda daha sık görülür.
tutkal kulak neden tedavi edilmelidir?
Tutkal kulak sağırlığa, enfeksiyonlara, ağrıya, konuşma gelişiminin gecikmesine, geçici davranış sorunlarına ve okul gelişiminde sorunlara neden olur. Eğer tedavi edilmezse bu durumlardan herhangi biri kronikleşebilir. Örneğin; uzun süreli konuşma problemleri, dil ve eğitim gelişiminde problemler.
Çocuklarda işitme kaybının telafisi daha kolaydır. Dolayısıyla bu tedavi Down sendromlu çocuklar için daha da önemlidir.
tutkal kulak nasıl tedavi edilir?
Bir çocukta tutkal kulak gelişimi varsa yapılması gerekenler:
1-İyileşmesi beklenir; Sıradan çocuklarda tutkal kulak sorunu kendi kendini sınırlar çünkü östaki borusu ile diğer kıvrımlar gelişme eğilimine sahiptir. 7 yaşının üzerindeki çocuklarda tutkal kulak sorunu nadirdir. Bu durum çocuklukta, yıl içinde aralıklarla görülebilir. Zaman zaman iyiye gidebilir ya da yaz aylarında yok olabilir. Ancak Down sendromlu çocuklarda, durum kalıcı olma eğilimindedir ve bu duruma sebep olan sıvı daha yapışkan görülmektedir.
2-Antibiyotikler ve dekonjestan ilaçlar; Eğer tutkal kulak sorunu, akut enfeksiyonu veya tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları tarafından tetiklendiği görülüyorsa doktor yaklaşık 6 haftalık düşük dozlu antibiyotik verebilir. Aynı zamanda burun tıkanıklığı giderici ilaçlar da yardımcı olabilir. Bazı çocuklar için bu tedavi yeterlidir bu yüzden başka bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Bu tarz tedaviler kısa sürede yarar sağlasa da tekrarlanan durumlarda daha farklı tedaviler uygulanması gerekebilir. Grommet operasyonu bekleyen kişiler için bu tedaviler geçici önlem sağlar ve duyma gelişiminde yardımcı olur.
Burun damlası olarak verilen dekonjestanlar çok fazla tavsiye edilmez çünkü yan etki olarak aşırı mukus salgısına sebep olabilir.
3-Grommet yerleştirilmesi: Tutkal kulak sorunu birkaç ay içinde kendiliğinden temizlenmez veya antibiyotiklere yanıt vermez ise küçük bir operasyonla orta kulak tıkanıklığı ve sıvı fazlalığı ortadan kaldırılabilir. Genel anestezi altında kulak zarı çok ince bir alet ile delinir sonrasında yapışkan sıvı dışarı emilir ve grommet , zar içindeki açıklıktan içine sokulabilir. Bazen lenf bezlerinin çıkarılması gerekebilir. Grommet orta kulağı havalandırmak için kullanılan ortasında orta kulağı havalandırmaya yarayan küçük bir delik bulunan plastik bir tüptür. Bazen T-tüpleri adı verilen daha büyük drenaj tüpleri kullanılır.
Bu operasyon genellikle Down sendromlu küçük çocuklar için zor hatta imkansız olabilir çünkü kulak kanalları çok dar olduğu için cerrahi operasyon yapılamayabilir. Bu durumda işitmeyi geliştimese de işitme cihazı kullanılarak işitmeye yardımcı olabilir aynı zamanda kanalını genişleterek ileriki yaşlarda ameliyat şansını arttırır.
Middle Ear=Orta Kulak
Grommet
Inner Ear=İç Kulak
grommet cihazı ne işe yarar?
Grommet orta kulağı havalandırmak için kulak zarının içinde kalır. Ancak kulak zarı ortalama 6-8 ay içinde iyileşir ve plastik parçayı dışarı doğru iter. Kulak zarında oluşan delik ise kendi kendine iyileşir. Grommet poliklinik bölümünde kolayca çıkarılabileceği gibi, fark edilmeden de düşebilir. Herhangi bir sorun olmadıkça cihazı kontrol etmeye gerek yoktur. Genellikle ameliyattan 3-6 ay sonra ve cihaz çıkarıldıktan sonra KBB cerrahi bölümüne gidilmelidir. Bu sırada işitme kontrolü de yapılır.
operasyonun başarılı olma olasılığı ne kadardır?
Sıradan çocuklarda tutkal kulak sorunu yaklaşık %20 oranında tekrarlanır ve grommet cihazına ihtiyaç duyulabilir. Down sendromlu çocuklarda ise bu olasılık daha yüksektir çünkü kulak içindeki sıvı daha yoğundur ve grommet cihazı genellikle operasyondan sonra bir ya da iki ay içinde tıkanır ve işitmede iyileşme kısa ömürlü olabilir. Bu işlemin Down sendromlu çocuklarda genellikle başarısız olması sebebiyle günümüzde KBB cerrahları ve işitme terapistleri işitme cihazlarını önerir. Grommet cihazı bazı bireylerde işe yarasa da başarısızlık oranı yüksektir. Bu işlemi tekrarlamak iyi bir yöntem değildir çünkü ameliyat sırasında kulak zarı delinir ve her defasında küçük bir iz bırakır.
4-İşitme cihazları: İşitme cihazları sadece orta kulak yoluyla gönderilen sinyalleri yükseltmeye yardımcı olur.
çocuğun işitme sorunu olduğunu ve özel işitme testine ihtiyaç duyduğunu nasıl anlaşılır?
Down sendromlu çocuklar için düzenli olarak işitme kontrolleri yapılmalıdır. Ulusal programlar yavaş yavaş işitme sorunu olup olmadığını öğrenmek için, tüm yeni doğan bebeklerin taranmasının yapılabileceği yerler kurmaktadır. Ancak yeni doğan testlerinde tutkal kulak tespiti yapılamaz, belki ileride değişebilir. Tutkal kulak sendromu pek çok çocukta görülebileceği için hepsinin rutin kontrole ihtiyacı vardır.
Eğer sağlık görevlileri, 6-10 aylık bebeklerin testlerini yapmak için bölgenizde bulunuyorsa, bebeğiniz de bu tarama programına dahil edilecektir. Ancak, bölgenizdeki sağlık görevlileri bölgedeki testleri devam ettirmiyorsa, çocuğunuzun tüm işitme testlerine(timpanometri ve otoskopi) sahip olduğuna emin olmalısınız. Eğer çocuğunuzun ilk testleri ya da görsel takviyeli odyometri test sonuçları iyi değilse çok fazla endişenmenize gerek yoktur. Bu testler sadece yeterli işitilmemesinden değil aynı zamanda çocuğun hala gelişim aşamasında olmasından kaynaklı da değişebilir. Ve genellikle Down sendromlu çocuklarda bu gelişme daha yavaştır. Ancak 10 aylık ve üstündeki sendromlu çocukların çoğu, testlere yanıt verir. Görsel takviyeli odyometri testi için gerekli beceriler çok daha geç gelişebilir. Çocuğunuzu yaklaşık 18 aylıkken tekrar kontrole götürmelisiniz, sonrasında 5 yaşına kadar her yıl ve yılda iki kere götürmeye devam etmelisiniz. Eğer çocuğunuzda herhangi bir işitme sorunu olduğunu düşünüyorsanız doktorunuza ya da sağlık görevlinize söylemelisiniz. Çünkü Down sendromlu çocuklar için özel bir durumdur ve doktorunuzdan işitme değerlendirmesi istemek makuldür. Özel ihtiyaçları olan çocuklarda işitme testlerini yapmak zordur bu yüzden bu testleri, bu alanda deneyimi olan birisi tarafından yapılması önerilir. İşitme testleri odyogram denilen bir grafikte gösterilir.
EBEVEYNLER NELERE DİKKAT ETMELİDİR?
Genellikle anne-babalar çocuklarının işitme sorunları konusunda çok duyarlı olmalarına rağmen bu durum Down sendromlu çocuklar için her zaman geçerli değildir. Bu gibi durumlarda ebeveynler beklentileri konusunda emin olamazlar ve genellikle çocuklarının işitme sorunu olduğunu öğrendiklerinde şaşırırlar. Şunu anlamak önemlidir ki; kapı ya da telefon çaldığında veya biri tarafından çağırıldıklarında zıplamaya başlamaları ya da etrafında dönmeleri önemli değildir. Sıradan konuşma seviyesiyle işitme düzeyini test etmek mümkün değildir çünkü gelen sesler geniş frekanslıdır ve arka arkaya gelen takip aralığı yüksek seslerdir. Kendinize şu soruları sorabilirsiniz; çocuğunuza başka bir odadan seslendiğinizde ya da biriyle konuşurken duyduğu farklı sözcüklerde çocuğunuzun tepkileri nedir?
tutkal kulak teşhisinin başka yolları var mıdır?
Tutkal kulak sendromu tanısı için timpanometri önemli bir testtir. Bu test orta kulağın iç basıncını ölçmeye yarayan tanı testidir. Hastaya uygulaması çok kolay ve acısıdır. Bebekler de dahil her hastada uygulama yapılabilir. Tutkal kulak sendromu olan çocuklarda çok belirgin tepkiler görülür ve bu test tanısal olarak çok yararlı olabilir.
Diğer tanı testi ise doktorun direk olarak kulak zarına bakmasıyla yapılabilir. Doktor bu işlemi uygularken büyüteç tüp ve güçlü bir ışık(otoskop) veya baş aynasıyla birlikte büyüteç kullanabilir. Orta kulakta sıvı varsa kulak zarı farklı görünür. Bu teste otoskopi denir.
Otoskopi ve timpanometri testleri tüm işitme kontrolleri için tavsiye edilir.
tutkal kulak sendromu olan çocuklara nasıl yardımcı olunabilir?
Evde;
1-Televizyonu izlemek istediğiniz bir program olana kadar açmayın. Çünkü sürekli açık olan televizyon sesi aynı zamanda olabilecek herhangi bir konuşmayı ve diğer sesleri duymasını zorlaştırır.
2-Televizyonu kapatın ardından çocuğunuzla sakin ve anlaşılır bir biçimde konuşun.
3-Çocuğunuzla konuşurken çocuğunuzun size baktığından emin olun.
4-Çocuğunuza yardımcı olmak için görsel ipuçları verin. Örneğin; işaretler ve jestler
5-Eğer çocuğunuz anlamakta sıkıntı çekiyorsa sabırlı olun ve dikkatlice tekrarlayın.
6-Bağırmayın, çok alçak sesle konuşmayın sadece sesinizi normalden biraz daha yüksek tutun.
7-Herhangi bir konuşma esnasında her zaman çocuğunuza yanıt vermesi için zaman tanıyın. Çünkü eğer yanıtlamalarına zaman tanımadan yeni bir şey söylerseniz sinirlenmeye başlayacaklardır.
Okulda;
1-Okul personelinin işitme problemi olan çocuklar için uygulamaları gereken yöntemleri bildiklerinden emin olun.(Yukarıdaki 7 madde)
2-İşitme sorunu olan çocuk öğretmene yakın oturmalıdır.
3-Öğretmen çocukla iletişime geçmeden önce çocuğun dikkatini çektiğinden emin olmalıdır.
tutkal kulak dışındaki diğer durumlar nelerdir?
Down sendromlu bireylerde kulak kiri dar olan kulak kanallarını kolaylıkla tıkayabilir ve işitme zorluğuna neden olabilir. Bu durum oldukça yaygındır.
Bazı Down sendromlu bireylerde sinirsel sağırlık(sensörinörinal) yaş ilerledikçe artabilir. Bu durum genellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda görülse de, ergenlik çağlarında artmaya başlar ve erişkin hayata uzanır. Down sendromlu bireyler için düzenli yapılan işitme kontrolleri çok önemlidir çünkü duyma bozuklukları günlük yaşamlarındaki davranışlarını ciddi anlamda etkiler. Sinirsel sağırlık sağırlık tarafından üretilen odyogram ses, tutkal kulak sendromunda oluşan sesten farklıdır. (Yüksek frekanslı sesler daha fazla etkilenmektedir.)
Sinirsel sağırlık işitme cihazlarıyla tedavi edilir. 12 yaş civarında işitme testi yaptırmak iyi bir fikirdir. Eğer bu sorun ilerliyorsa ergenlik yaşlarından sonra işitme cihazı kullanılması tavsiye edilir çünkü çocukluk çağlarında çocuk cihazı takmayı reddedebilir. Eğer çocuklukta yararlı bir şekilde kullanıyorsa, ergenlik çağında giymeyi reddetme durumu daha azdır.
İŞİTME TESTİ VE İŞİTME CİHAZI
Aileler herhangi bir işitme sorunu olduğunu hissetmese bile, Down sendromlu bütün çocuklara 1-5 yaş arası ve sonrasında her iki yılda bir işitme testi yaptırılmalıdır. Eğer bu konuda herhangi bir endişeye sahipseniz doktorunuza başvurmalısınız.
işitme testi nasıl yapılır?
İşitme testlerinde sadece konuşmada olmayan seslere değil (zil sesi, fincan içindeki kaşık sesi ve diğer yapay sesler) aynı zamanda günlük konuşmalarda oluşan sesleri de ne kadar iyi duyabildiğine bakılır. Saf sesleri duyma yeteneği bireyin bütün sesleri mutlaka ayırt edeceği anlamına gelmez. Bu nedenle konuşma ayrımı testleri çocuk işbirliği yapabilecek yaşa geldikten sonra her zaman yapılabilir.
bu test down sendromlu bireyler için farklı mıdır?
İşitme test sonuçları hem kulak içindeki sinirsel bağlantıların normal olup olmamasına hem de çocuğun genel gelişim aşamasına ulaşmış olmasına bağlıdır. Sıradan bir çocuk için 18 aylık bu aşama için uygun olsa da Down sendromlu çocuklar için bu yaş 2-3 yaşı bulabilir. Bunun dışında uygulanan bütün testler tüm çocuklar için aynıdır. Sadece, Down sendromlu çocuklara testler uygulanırken daha fazla ilgiye ve sabıra ihtiyaç duyulur. Bu nedenle testleri yapacak görevlinin deneyimli olması ve özel ihtiyaçları olan çocuklar hakkında bilgi sahibi olması önemlidir.
ilk 2-3 yAŞ ARALIĞI
18 aylığa kadar olan işitme testleri genellikle deneme testleri olarak değerlendirilir. Down sendromlu çocuklar için bu yaşlar 2-3 yıla kadar uzayabilir. Deneme testleri genelde çeşitli seslerle, günlük yaşamdaki sesleri ve konuşmaları ve de çocuğun duyduğu seslere verdiği tepkileri içerir ve inceler. Yapılan seslerin frekansları ve şiddetleri geniş bir yelpazeyi içerecek şekilde özenle seçilmiştir. Ve yapılan sesler, rastgele seçilmiş sıradan sesler olarak görülse de gerçekte çok dikkatle seçilmiştir. Gözlemciye bilimsel görünmeyebilir fakat doktorlar tarafından uygulandığında iyi denenmiş ve test edilmiş bir sistemdir. Bazen görsel testler de uygulanabilir.(Görsel takviyeli odyometri)
Bu testlerin bazılarında farklı sesler yaratmak için ’bülbül’ sesi kullanılabilir. Bu alet çocuğun kulağına farklı mesafelerde tutularak ve farklı frekanslarda bantlardan yararlanılarak kullanılır. Ayrıca genelde duyabildiğimiz ses aralığı içinde inişli çıkışlı bir ses de üretebilir. Bu testleri küçük çocuklarda ya da öğrenme sorunları olan çocuklarda yaparken en önemli şey hızlı ve pratik olmaktır. Eğer bu şekilde yapılmazsa çocuk ilgisini çok çabuk kaybedebilir. Bu testler için kulaklık gerekmez ve bu tarz testlere serbest alan testleri denir.
2-3 ya da 4-5 yaş aralığında
18 aydan sonra çocuk konuşma dilini anlayabilecek kadar gelişme sağladığı için testlere tabi tutulabilir. Bu zaman Down sendromlu çocuklarda 2-3 yaşı bulabilir. Farklı frekanslarda konuşma seslerini ayırt etme yeteneği oyuncak testi ile test edilir. Çoçuğa, testi yapanın yüzüne bakmadan istenilen oyuncağın diğer oyuncaklar arasından bulup alması istenir. Test yapan kişi çocukla konuşurken sesini farklı şiddetlerde kullanır ve testten emin olmak için zaman zaman sesinin tonunu ve sertliğini kontrol etmek zorundadır.
4-5 yaş ve sonrası
2-3 yaş aralığından sonra çocuklarla sözlü testlere tabi tutulacak kadar işbirliği yapılabilir. Bu testler saf ya da yapay(bülbül) seslere tepkiyi görmek için yapılır. Çocuk testlere tabi tutulurken duyduğu sese tepki vermesinin eğlenceli bir aktivite olduğunu düşünür. Bu aşamaya koşullandırma adı verilir ve genellikle pek çok çocuk bu aşamayı eğlenceli bulur fakat bazen Down sendromlu çocuklar bu durumu ve oyunun kurallarını zor bulabilir, anlayamayabilir ya da sadece işbirliği yapmayabilir. Ancak çocuk bir kez performans testi ile başa çıkabilirse, saf seslere olan tepkisi serbest alan koşullarında test edilebilir. Çocuk kulaklıkla başa çıkabilecek yaşa geldiğinde, saf sesler odyometri olarak bilinen kulaklıklı prosedürle test edilebilir.
sonuçlar ne anlama geliyor?
Odyometri sonuçları frekans ve seslerin yoğunluğunu tanımlar. Frekans sesin perdesiyle ilgilidir ve ölçü birimi Hertz(Hz)’tir. Ses yükseldikçe, frekansta yükselir. İşitme sorunu olmayan insanların duyabileceği frekans aralığı 250-8000Hz olması beklenir. Şiddet desibel cinsinden ölçülür. Desibel yükseldikçe, şiddet te yükselir.
Saf seslerin odyometri sonuçları odyogram denilen bir grafikte gösterilir. Odyogram bize çocuğun hangi frekanslarda ne kadar yüksek sesleri duyabildiğini gösterir. Farklı işitme sorunları farklı frekans kayıpları gösterir. 20 desibelin altında duyulan sesler odyogramda normal kabul edilir. Bireyin fark edebildiği ve cevaplayabildiği frekansların bir veya daha fazlası 30 desibelin üzerinde ise tedavi düşünülmeli ya da yakın takibe alınmalıdır. Orta kulakta bulunan geçirgen sağırlık(tutkal kulak gibi) yüksek frekans kayıplarından çok düşük frekans kayıplarına neden olur, bu yüzden hasta bazı sesleri duymakta zorlanır ya da karıştırır(s,d,l,t,r,ç). Sensörinörinal sağırlıkta ise ki bazı Down sendromlu bireyleri çocukluk sonrasında etkileyebilir, yüksek frekanslı ses kayıplarına ya da karıştırılmasına neden olur(f,v,s,ş). Bazı çocuklar ise yüksek ve düşük frekanslı seslerin birçoğunda sorun yaşayabilir.
Down sendromlu bireylerde aynı zamanda benzer sesleri ayırt etme sorununa da rastlanır. Çünkü kulak problemi olabileceği gibi sinirsel sinyallerin aktarılmasında da sorunları olabilir fakat bu başka bir durumdur. Bu demektir ki Down sendromlu bireylerde işitmeyle ilgili sorunlar, nüfusun geri kalanından daha sık rastlanır.
Pure-Tone Audiometry=Saf Ton Odyometrisi
Normal Audiogram=Normal Odyogram
O-responses from right ear=Sağ kulağın tepkileri
X-responses from left ear=Sol kulağın tepkileri
Bu odyogram tipik tutkal kulak sendromuna sahip çocuklarda görülür. Düşük frekanslarda biraz daha fazla kayıp vardır.
odyogramlar
Normal odyogramda iki gösterge çocuğun tutkal kulak nedeniyle hafif işitme kaybı yaşadığını gösterir.
Eğer çocuğun testlerine bakılırsa ‘reactometer’ ve serbest alan odyometri sonuçları ailelerin kafasını karıştırabilir. Genellikle bu iki sonuç birbirine yakın olsa da serbest alan ‘reactometer’ test sonuçları her zaman serbest alan odyometri testinden daha olumsuz görünür. İlk kural, reactometer sonuç almak için 30 desibele çıkarılır ve sonrasında diğer sonuçlarla karşılaştırılabilir. Birçok aile çocuklarının işitme kaybını yüzdelik hesaba göre düşünür. Fakat aslında ölçümler yüzde yüzlük duyma kapasitesi üzerinden ölçülmez, aynı zamanda desibel şiddetindeki basit bir artış, yüzdeliği temsil etmemektedir. Bu yüzden bu sonuçların raporları yanıltıcı olabilir. Böyle bir durumda gerçek odyometri bulguları çok daha bilgilendirici olmaktadır.(Kulaklıkla yapılan)
otoakustik emisyon
Bu test en çok yeni doğanlar için kullanılır fakat daha büyük çocuklar için de kullanılabilir. Küçük bir tık sesi yapılır, eğer iç kulaktaki sinir organı(kohlea) çalışıyorsa sesin geri dönüşü olur ve kaydedilir.
işitsel beyin sapı tepkileri
Bu testler sesin elektriksel olarak iletilmesiyle, beyinde oluşan aktiviteleri kaydeder. Bu kayıtlar kalp kasının elektriksel aktivitesinin kaydedildiği işlemle aynı türdür. Kaydedilen yanıtlar, işitme durumunda işitsel uyarılmış potansiyeller olarak adlandırılır. Eğer normal potansiyeller bu göstergelerde işaretlenmemişse, bazı seslerin mesajları beyine iletilmediği anlamına gelir bu da kesindir ki çocuk bazı sesleri yeterince duyamamaktadır. Ancak bu test her zaman doğru değildir. Ses darbeleri beyne ulaşmıyor gibi gözükse de kesin değildir bazen ses duyulup yorumlanıyor da olabilir. Bu yeni doğanlarda kullanılabilecek testlerden biri olabilir. Aynı zamanda engelli yetişkin bireyler için de kullanışlıdır.
ON/OFF Switch= Açıp kapama düğmesi
Volume Control=Ses ayarları
Battery=Pil
Battery Flap Open=Açık pil kapağı
işitme cihazları
İşitme cihazları sesi yükseltmeye yarar. Pek çok farklı çeşitte işitme cihazı vardır. Kulak arkasına takılan cihazlar en sık kullanılandır(BTE). Aynı zamanda kulak içi işitme cihazı(ancak ticari olarak temin edilebilir) ve radyo işitme cihazı da sıklıkla kullanılanlardandır. Fakat bu ikisi daha pahalıdır ve de kullanmadan önce birey nasıl kullanacağı konusunda eğitilmelidir. Down sendromlu çocukların çoğunda tutkal kulak probleminden dolayı orta kulakta iletkenlik kaybı yaşanır ve işitme sorunlarına sebep olur. Bu çocuklar için minyatür işitme cihazları kullanılabilir(model BE101). Bu cihaz pek çok çocuğun işitme ihtiyacını karşılayabilir.
kulak arkası işitme cihazları
Minyatür cihazlar ortalama 3cm/1cm aralığındadır ve her yaştaki çocuk için uygundur. Eğer işitme kaybı ilk 12 ayda fark edilse bile küçük cihazlar kullanıma uygundur. Cihazlar tüp biçimindedir, küçük pillerle çalışır ve sesi almak için küçük mikrofonlara sahiptirler. Kulağa geçirilme kısımları plastikten ve özellikle çocukların kullanması için yapılmıştır. Sesler bu tüpün içinden geçerek kulak kanalına ulaşır.
nasıl takılırlar?
Eğer çocuğunuza işitme cihazı kullanımı ile ilgili reçete yazıldıysa yapılacak ilk şey odyolog tarafından kulak yapısının incelenmesidir böylece kulağa tam oturan bir kalıp yapılabilir. Kulak kalıbı kulak ile işitme cihazı arasındaki en önemli bağlantıdır. Eğer iyi bir kalıp oluşturulmazsa pek çok sorunla karşılaşılabilir(düşmesi, çok sıkması, kulak şekline uymaması vs.). Aynı zamanda kulağa tam oturmayan kulak kalıbı tiz bir ses yaratacak bu da çocuğu rahatsız edecek ve duymasına yardımcı olmayacaktır. Günümüzde kulak kalıpları alerjik etki yaratmayan, silikondan ve kullanıma elverişli yapılabilir. Kısaca cihazın işe yaraması isteniyorsa, kulak kalıbı çok önemlidir. Down sendromlu çocuklar diğer çocuklara oranlara daha farklı kulak şekillere sahip olabilir(sarkık kulaklar, küçük kulak memesi, normal olmayan kulak girişi vs.). Bu da demektir ki kulak kalıbını çıkarmak daha zorlu bir iştir. Kulak kalıbını yapacak olan Odyolog’ un bu konuda deneyimi olması gerekir. Küçük çocukların birçoğunda cihazı tutucu lastik(Hucki) ya da ona benzer kulak kavisine takılan bantlar kullanılır. Küçük çocuklar gelişim evresinde olduğu ve kulak şekilleri de günden güne değiştiği için her 3 ayda bir yeni kulak kalıbına ihtiyaç duyulabilir.
Bu fotoğraf Hucki bandıyla işitme cihazını kullanan çocuğun kulağını göstermektedir.
nasıl ayarlanır?
İşitme cihazları için iki kontrol yöntemi vardır: Sizin yapabileceğiniz ve odyolojik teknisyenler tarafından yapılabilecek iç kontroller. Cihazı açıp kapayabilir ve ses düzeyini ayarlayabilirsiniz. İç kontrolleri ise odyolojik teknisyenleri kliniklerde kontrol edebilir. Bu işlemler ve frekans için gerekli amplifikasyonu(şiddeti) ayarlar. Bu ayarlamalar odyogram testinin göstergelerine göre kaybı gösterilen frekansların; çocuğun duyabilmesi için, düzenlenmesidir. Pek çok işitme cihazının (BE101 de dahil) ses limiti vardır. Bu önlem sesin çocuğu rahatsız etmemesini amaçlar. Bu seviye cihazın kurulum aşamasında belirlenir.
çocuklar ne kadar iyi kullanabilir?
Özellikle çocuğun cihazı kullanmaya başladığı yaş, ilk kullanılan cihaz ve ilk deneyim çok önemlidir. Kullanıma başladıktan sonra ailenin sürekli desteği ve yardımı çocuğun cihaza alışmasını önemli ölçüde etkiler. Aynı zamanda cihazın neden kullanılması gerektiğini açıklamakta çocuğun alışmasına katkı sağlar. İlk kullanılmaya başlanan birkaç gün çok önemlidir ve bu zaman diliminde çocuk denetlenmeli ve meşgul edilmelidir. Bu sayede çocuk cihaza çok fazla odaklanamaz ve yeni oluşan bu duruma daha çabuk uyum sağlar. Kuşkusuz cihazın sürekli kullanımı çocukta gerginlik yaratır bu yüzden arada çıkarılmasına izin verilmelidir. Cihazın kullanımı en çok çocuk bir şeyi dikkatli dinlemesi gerektiği zaman olmalıdır(okul ve ev). Küçük çocuklar evde konuşulurken, bir şey okunurken veya resimli kitaplarla zaman geçirirken cihaza ihtiyaç duyar. Fakat arabayla veya tekerlekli sandalyeyle bir yere götürülürken ihtiyaçları yoktur.
Oyun gruplarında, kreşlerde ve okul günlerinde cihaza ihtiyaç duyulur. Cihazın belirli aralıklarla çıkarılması çocuk için daha iyi olacaktır fakat bu çok sık bir şekilde olamamalıdır çünkü cihazın çok fazla takıp çıkarılması zarar görmesine ya da ses kayıplarına sebep olabilir.
Diğer önemli konu ise cihazın takılması çocukla ailesi ya da öğretmenleri arasında çatışma halinde olmamalıdır. Çünkü çocuklar bunu dikkati çekmek için kullanabileceği bir silah gibi görebilir ve çıkarıp çiğneyerek tepki gösterebilirler. Bu durum sertlik ve uzlaşmanın tutarlılık göstermesiyle ele alınmalıdır. Önce kurallara karar vermelisiniz sonrasında uygulamaya koyabilir ve çocuğunuza bu kuralları öğretebilirsiniz. Yardımı dokunabilecek diğer önemli konu da çocuğunuzun düzenli olarak özel durumlu çocuklarla ilgilenen bir öğretmenle görüşmesidir. Bu uzman öğretmenlerin görevlerinden biri de bu konularda tavsiyelerde bulunmaktadır. Çocuklar genellikle sıkıldıkları zaman cihazlarını çıkarırlar ve öğretmenler bu zamanların daha fazla farkındadır. Eğer bu durum gerçekleşirse, çocuğunuz başka bir şeyle meşgul olup cihazı unutuncaya kadar takmaya çalışmayın.
Araştırmalar gösteriyor ki bazı Down sendromlu çocuklar sese karşı çok hassas olabiliyor ve bu durum işitme cihazı kullanıldığı zaman çocuğu strese sokabiliyor(örn: gürültülü bir sınıf). Birçok işitme cihazı arka plandan gelen sesi ayırt edemeyip sesi dengeleyemediği gibi çocuğun duyması gereken sesleri de netleştiremez. Sonuç olarak eğer çocuğunuz seslere karşı çok hassas bir yapıya sahip ise işitme cihazı kullanmadan önce Odyolog’unuzla konuşmalısınız.
Çocuğu strese sokan diğer bir durum ise inişli çıkışlı ses kaybına sahip oluşudur ki tutkal kulak sendromunda sıkça görülür. Bu durum çocuğun bazen duyup bazen duyamamasına sebep olur ve duyabildiği zaman aralığında cihaz kullanıyorsa çocuğu rahatsız eder. Tutkal kulak sendromuna sahip pek çok çocuk kış aylarında işitme cihazına ihtiyaç duyabilir.
Genel olarak eğer çocuğunuz işitme cihazını kullandığı zamanlarda rahatsız hissediyorsa olabildiğince kısa sürede Odyolog’unuza başvurmalısın.
işitme cihazlarının kontrolü ve bakımı
Genellikle 2 haftada bir pilleri değişmesi gerekebilir fakat bu süre ne kadar kullanıldığına ve cihazın harcama gücüne göre değişkenlik gösterebilir. Birkaç ayda bir içindeki tüp değiştirilmelidir aksi halde rahatsızlık verici ve kırılgan olabilir ya da ses alışverişinde sorun oluşabilir. Tüpün sertleşmeye başlaması ve renk değişimi değiştirme zamanının geldiğini işaret eder. Özellikle kulak kabının kulak kiriyle kapanıp kapanmadığını kontrol etmelisiniz. İdeal olan bakım ise kulak kalıbının her gün ılık sabunlu suyla yıkanıp tüpün hava üflenerek temizlenip kurutulmasıdır. El feneri pillerinin aksine işitme cihazlarının pilleri çok çabuk bitebilir bu yüzden her gün düzgün çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Cihazı elinize alıp açıp, sesini yükseltin ve avucunuzun içinde tutun eğer çalışıyorsa ıslık şeklinde bir ses gelmelidir. Çalışmıyorsa pil bitmiş ya da tüp tıkanmış olabilir. Eğer çocuğunuz iki kulağında birden işitme cihazı kullanıyorsa işitme ayarları aynı olmak zorunda değildir bu yüzden bakımı çok önemlidir. En çok dikkat edilmesi gereken şeylerden biri de cihazlar çıkarıldığı zaman hangisinin hangi kulağa ait olduğunu karıştırmamaktır. Eğer bu durum gerçekleşirse çocuk işitme konusunda sorun yaşar ve rahatsızlık duyabilir.
kulak içi cihazlar hakkında
Bu işitme cihazlarının avantajı kozmetik oluşudur. Çalışmaları kulak arkasına takılan işitme cihazlarından(BTE) daha farklı değildir. Bütün gereçler bir parça içinde yer alır ve kulağın içine sığar. Küçük çocuklarda ya da küçük kulak hacmine sahip herhangi bir bireyde kullanım zorluğu yaşanabilir çünkü cihazı takmak için yeterli alana sahip değildirler. Küçük çocuklar ise yıl içinde çok fazla değişim gösterecekleri ve büyüyecekleri için cihazın kalıbının sıklıkla tekrar yapılması gerekir.
Dijital cihazlar hakkında
Radyo işitme cihazı tahmin edilenden daha az kullanılır. Geçirgen veya hem geçirgen hem sinirsel işitme problemleri olan insanlar için uygundur. Özellikle yaşı ilerleyen Down sendromlu çocuklarda da kullanılır. Bu cihazlar pahalıdır ve eğitimciler tarafından sağlanır çünkü genelde okullarda ve üniversitelerde eğitim alan bireyler tarafından kullanılır. Bu cihazların bazı avantajları vardır. Örneğin sadece duyulması gereken sesleri almaya yarar geri kalan arka plan sesleri duyulmaz. Cihazı kullanan bireyle beraber konuşmacı da cihazın parçalarından kullanmalıdır. Konuşmacı mikrofon ve vericiyi boynuna asar. Mikrofon konuşmacının sesini alır. Sesler radyo dalgalarına dönüştürülür ve dinleyiciye iletilir. Dinleyicinin boynunda da buna benzer bir alet ve kulağa takılan işitme cihazı vardır. Dinleyicinin boynunda olan alıcı radyo dalgalarını alıp çevirir ve işitme cihazına iletir bu sayede dinleyici sesi almış olur. İşitme cihazının kalitesi diğer işitme cihazlarıyla aynı orantıda değişir.
Radyo işitme cihazı BE101 işitme cihazıyla kullanılamaz. Eğer radyo işitme cihazı kullanılacaksa odyolojist size ona uygun bir cihaz vermelidir.
Radyo cihazı kullanıldığı zaman sesler bireyin cihazına gelir böylece kullanılan mikrofon yoluyla arka plan gürültüsü veya bireyin kendi sesi engellenebilir. Radyo işitme cihazı genellikle dahili mikrofonla kullanılır ve eğer bireyin kendi sesini duyması gerekiyorsa açılabilir. Fakat Down sendromlu çocuklardaki işitme bozukluğunun düzeyinden dolayı bu kullanım çok nadirdir.
Cihazın tam kullanımı kullanıcının bireysel ihtiyaçlarına bağlıdır ve işitme eğitim danışmanının sorumluluğunda olacaktır.
Radyo işitme cihazında problem olmadığı söylenemez. Farklı frekanslarda çalışırlar(radyoda farklı istasyonların ayarlanması gibi). Bu yüzden cihaz kullanılırken başka bir cihazın yakında olmamasına özen gösterilmelidir. Aksı takdirde öğrenci başka bir öğretmenin (yan sınıftan hatta yan binadan) sesini duyabilir.
hem işitme cihazı hem gözlük nasıl kullanılır?
Genellikle kulak arkasındaki boşluk hem cihaz hem gözlük kullanılabilecek kadar boşluğa sahiptir. Eğer bazı ayarlamalar yapılması gerekiyorsa bu gözlük üzerinden yapılmalıdır çünkü işitme cihazının şeklinin değiştirilme sansı yoktur. Kulağın doğal hali öne doğruysa bu durum sorun yaratabilir. Böyle durumlarda peruk bant kullanılabilir. Bu bant çift taraflı yapışkan bir bant olup peruk tutturmaya yarar ve kuaförlerden alınabilir. Cihazı bu banda yapıştırdıktan sonra kulak arkasına takılarak kullanımı sağlanır. İşitme cihazı ve gözlük birlikte kullanım için özel olarak tasarlanabilir veya özel bir adaptör ile gözlük üzerine işitme cihazı yerleştirilebilir. Ancak bu seçenekler birey için çok kısıtlayıcıdır ve cihaz ile gözlük her zaman birlikte takılmak zorundadır.
Dr. Jennifer Dennis
Director of Information and Research Down’s Syndrome Medical Interest Group
metnin orjinali için: http://www.downs-syndrome.org.uk/shop/publications/medical-and-health/for-professionals/1447-eye-problems-in-children-with-downs-syndrome-6.html
Çeviri için Ceren Becerik e çok teşekkür ederiz
Social Profiles