BU YAZININ AMACI:
Artık daha fazla sayıda down sendromlu öğrenci örgün eğitime dahil olmaktadır. Bu birkaç unsurun sonucudur. Gönüllü örgütlerin desteği ile ebeveynlerden gelen baskı, 1981 ve 1993 Eğitim Yasaları ile sonuçlanmış ve bunlar da LEA’ların (Yerel Eğitim Acenteleri) ebeveynlerin isteği doğrultusunda özel ihtiyaçlı öğrencilerin örgün eğitim veren okullara dahil edilmesini desteklemiştir; daha yakın zamanda, 1997 Green Paper, Excellence for All Children: Meeting Special Educational Needs, daha fazla sayıda SEN (özel eğitim ihtiyaçlı) öğrencisinin örgün eğitime katılımını teklif olarak sunmuştur
Kaçınılmaz olarak çoğu öğretmen Down sendromlu öğrencilerin sınıflarına alınmasını korkutucu bulur ve başlangıçta endişeli olabilir. Ancak deneyimler göstermiştir ki birçok öğretmen bu öğrencilerin özel ihtiyaçlarını anlama ve onları etkin ve hassas şekilde eğitme becerisine sahiptir.
Bu kitapçık Down sendromlu öğrencilerin yaygın öğrenme profilleri ve eğitimde uygun uygulama şekilleri hakkında bilgi vermek yoluyla başarılı sonuçlar alınmasının yolunu açmıştır. Kitapçık ayrıca örgün ortaokul eğitimine dahil olmuş öğrencilerin geçmiş deneyimlerinden de faydalanan bir dizi alıntıya yer vermektedir.
NEDEN DAHİL ETMELİYİZ ?
Down sendromlu bir öğrencinin neden örgün eğitime katılmasına olanak sağlanması gerektiği ile ilgili birçok neden mevcuttur. Artan sayıda araştırmalar Down sendromlu çocukların becerileri ve örgün eğitime başarılı şekilde dahil olma potansiyelleri hakkında daha fazla bilgi edinmemizi sağlarken örgün eğitime dahil olmanın değer ve faydaları ebeveynler tarafından daha fazla fark edilmektedir. Dahası örgün eğitime dahil etmek ayrımcı olmayan bir yaklaşımdır ve akademik ve sosyal faydalar sağlar.
AKADEMİK
■ Araştırmalar göstermiştir ki akademik olarak öğrenciler kucaklayıcı ortamlarda daha başarılıdır.
SOSYAL
■ Normal gelişen yaşıtları ile kaynaştığı günlük olanaklar normal ve yaşa uygun davranışların gelişmesini sağlar.
■ Öğrenciler kendi topluluklarından diğer kişilerle ilişki geliştirme olanağı yakalar.
■ Örgün eğitime katılma, bütün olarak topluluğa ve topluma katılmada anahtar bir adımdır.
Başarılı bir katılım, SEN öğrencilerinin topluma tam ve faydalı bireyler olmaları yönünde hazırlanmalarında anahtar bir adımdır. Normal gelişen yaşıtlar engellilik ve tolerans hakkında bir anlayış kazanırken ayrıca özel ihtiyaçlı diğer öğrencilere nasıl destek olmaları gerektiğini de öğrenirler. David Blunkett 1997 tarihli Green Paper ön yazısında yazdığı gibi “okul topluluğuna tüm öğrenciler eşit partnerler olarak katıldığında, fayda da herkes tarafından hissedilir”.
OLUMLU BİR TUTUM
Bununla beraber başarılı bir dahil etme otomatik olarak gerçekleşmez. Deneyimler göstermiştir ki özel ihtiyaçlı öğrencilerin başarılı şekilde örgün eğitime dahil edilmesinde en önemli etkenlerden biri basit şekilde başarılı olma isteğidir. Tüm okulun tutumu bu sebeple önemli bir faktördür: olumlu bir tutum sorunları kendiliğinden çözer. Okullar dahil etmede net ve hassas bir ilkeye sahip olmalıdır ve bu ilkeyi benimseyen ve personele destek olan üst yönetim, öğretmenlerin sınıflarında yeni beceriler geliştirmelerinde de yardımcı olmalıdır.
DOWN SENDROMU İLE İLGİLİ BAZI GERÇEKLER
■Down sendromu en yaygın öğrenme güçlüğüdür – yılda yaklaşık olarak her yaşayan 1000 doğumdan biri.
■Sebebi fazladan bir kromozomun olmasıdır. Genelde 46 kromozomun olması yerine Down sendromlu kişide 47. Kromozom vardır.
■Down sendromlu çocukların tümü hafif ile şiddetli aralıkta bir öğrenme güçlüğüne sahiptir.
■Down sendromu genetik olmasına rağmen, herhangi bir öğrencide sendromun gelişiminde çevresel faktörler önemli bir rol oynar.
■Down sendromlu öğrenciler, normal gelişen çocuklarda olduğu gibi, çok farklı gelişim ve ilerleme çeşitliliğine sahiptir. Genel olarak söylemek gerekirse Down sendromlu çocuklar yaşıtlarına göre daha yavaş gelişirler, gelişim evresine daha ileri bir yaşta geçerler ve bu evrede daha uzun süre kalırlar. Down sendromlu çocuklar ile yaşıtları arasındaki gelişim farkı yaş ilerledikçe artar.
SADECE BİR GELİŞİM GECİKMESİ DEĞİL BELİRLİ BİR ÖĞRENME PROFİLİ
Down sendromlu öğrenciler genelde gelişimlerinde geciktikleri için sadece seyreltilmiş bir müfredata ihtiyaç duymazlar. Down sendromlu öğrenciler belirli güçlü ve zayıf yönleri olan özgün bir öğrenme profiline bağlıdır. Öğrenmeyi güçleştiren ve kolaylaştıran faktörlerin farkında olmak, öğretmenlerin anlamlı ve ilgili faaliyetleri ve iş programlarını planlama ve uygulamalarında yardımcı olur. Bu sebeple Down sendromlu öğrencilerin öğrenme profili ve öğrenme şekillerinin özelliği yanında bu profil içinde kendine özgü ihtiyaçlar ve çeşitlilikler dikkate alınmalıdır.
Aşağıdaki faktörler birçok Down sendromlu öğrenci için tipiktir. Bazıları fiziksel yansımalara sahiptir; diğerleri ise zihinseldir. Çoğu öğrenci her ikisini de barındırır.
ÖĞRENMEYİ KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER
Güçlü bir görsel farkındalık ve görsel öğrenme becerileri arasında:
■İşaret, jest ve görsel destekleri öğrenme ve kullanma becerisi.
■Yazılı sözcükleri öğrenme ve kullanma becerisi.
■Yaşıtlar ve yetişkinlerde görülen tavır ve davranışları modelleme.
■Uygulamalı müfredat materyalleri ve uygulamalı faaliyetler ile öğrenme.
ÖĞRENMEYİ GÜÇLEŞTİREN ETKENLER
■Gecikmeli motor becerileri – ince ve kaba beceriler.
■ Duyusal ve görsel bozukluk.
■Konuşma ve dil bozukluğu.
■Kısa süreli duyusal hafıza yetersizliği.
■Daha kısa konsantrasyon süresi.
■Pekiştirme ve akılda tutma ile ilgili güçlükler.
■Genelleşme, düşünme ve mantık yürütme ili ilgili güçlükler.
■Sıralamadaki güçlükler.
■Kaçınma stratejileri.
Bu güçleştirici etkenlerin her birinin kısa bir özetini, başarılı bir öğretim programı oluşturmak amacıyla öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerinin kullanıldığı bazı stratejiler izlemektedir. Bu stratejilerin çoğu iyi öğretimin temel uygulaması olarak kabul edilebilir ve böylece okuldaki diğer öğrenciler için de eşit derecede faydalı olacaktır.
Görsel bozukluk
Down sendromlu öğrenciler görsel öğrenmeye oldukça yatkın olmalarına ve bu beceriyi müfredata ulaşmada kullanmalarına rağmen çoğu bir çeşit görsel bozukluğa sahiptir: %60-70 yedi yaşından önce numaralı gözlük kullanmaya başlar ve muhtemelen barındırabilecekleri belirli görsel bozukluklara imkan tanımak önemlidir.
STRATEJİLER:
■Öğrenciyi sınıfın ön kısmına yakın oturtun.
■Büyük harflerle yazın.
■Basit ve açık sunumlar kullanın.
İşitme bozukluğu
Çoğu Down sendromlu çocuk özellikle ilk yıllarda bir miktar işitme kaybı yaşar. %20’ye kadar bir oranda, kulak ve duyusal sinirlerdeki gelişim eksikliğinin neden olduğu sensorinöral kayıp görülebilir. %50’den fazla bir oranda Down sendromlu, çoğu zaman daha küçük kulak kanalları ve sinüslerin neden olduğu üst solunum sistemi enfeksiyonları ve bunun sonucunda ortaya çıkan zamk kulak sebebiyle iletken işitme kaybından şikayetçidir. Bu sebeple öğrencinin konuşma ve dilini etkileyeceğinden, işitme duyusunun kontrol edilmesi önemlidir.
İşitme duyusunda netlik ayrıca günden güne de değişebilir ve bu sebeple tepkilerdeki tutarsızlıkların sebebinin anlama eksikliği ya da davranış bozukluğu sebebiyle değil de işitme kaybından kaynaklandığını ayırt etmek gerekir.
STRATEJİLER:
■ Öğrenciyi sınıfın ön tarafına oturtun.
■ Öğrenciyle doğrudan konuşun.
■ Yüz ifadesi, işaret ve jestlerle konuşmanızı güçlendirin.
■ Konuşmanızı görsel desteklerle güçlendirin – çıktı, resimler, somut gereçler.
■ Tahtaya yeni bir sözcük yazın.
■ Diğer öğrenciler cevapladığında onların cevabını yüksek sesle tekrar edin.
■ Yanlış duyulabileceğini düşündüğünüz cümle ve kelimeleri yeniden kurun ya da tekrarlayın.
2
İnce ve kaba motor becerileri
Down sendromlu birçok çocuk, motor koordinasyonunu etkileyen zayıf kas tonusu ve gevşek ekleme (hipotoni) sahiptir. Öğrenciler takım oyunlarına katılmada daha fazla güçlük çekebilir ve hedef belirlenmiş küçük grup ya da partner faaliyetlerine ihtiyaç duyulabilir. Sınıf içinde Down sendromlu öğrencilerin beceri ve yazma hızı özellikle etkilenebilir. (Bakınız Yazma Becerileri bölümü).
Konuşma ve dildeki güçlükler
Down sendromlu öğrenciler tipik olarak konuşma ve dilde bozukluk gösterir ve bu sebeple konuşma ve dil becerilerinin gelişebilmesi için kişiye özel faaliyetler önerebilecek bir Konuşma ve Dil Terapisti tarafından düzenli olarak görülmelidir.
Dil gelişiminde gecikmeye bir dizi faktörün bir araya gelmesinden kaynaklanır ve bunların bazıları fiziksel iken bazıları daha çok algısal ve kavrayışla ilgili sorunlarla ilgili olabilir. Dili öğrenme, anlama ve kullanımındaki herhangi bir gecikme olasılıkla kavrayışta bir gecikmeye de yol açacaktır. Bilgi ve anlama düzeyi ve bu sebeple müfredata erişim becerisi kaçınılmaz olarak etkilenecektir. Bunun anlamı Down sendromlu öğrencilerin dili anlama becerisi konuşma becerilerinden daha iyidir. Bunun sonucu olarak kavrayış becerileri çoğu zaman hafife alınmaktadır.
DİL KAZANIMINDAKİ GECİKMENİN YAYGIN ÖZELLİKLERİ:
■ Sınırlı genel bilgiye yol açan dar kelime dağarcığı.
■ Telgrafik tarzda konuşma ile sonuçlanan dilbilgisi kurallarını öğrenmede güçlük (bağlaç, edat vs kullanmama).
■ Dilbilgisi kurallarına göre yeni kelimeleri daha kolay öğrenme.
■ Sosyal dilin öğrenilmesi ve kullanılmasında daha fazla sorun.
■ Müfredatın spesifik dilini anlamada daha büyük sorunlar.
■ Dersleri anlamada güçlük.
Ek olarak daha küçük ağız boşluğu ve dil kaslarının güçsüz olması sözcüklerin fiziksel olarak oluşumunu daha da zorlaştırır; ve cümle uzadıkça telaffuz problemleri de artar.
Bu öğrencilerin konuşma ve dil sorunları çoğunlukla aslında daha az sayıda konuşma ve dili kullanma fırsatı olduğu içindir. Onlar için bilgi ve yardım istemek daha zordur. Yetişkinler kapalı sorular sormaya ve çocuğa cümlesini bitirmesi için ihityacı olan zamanı ve yardımı tanımak yerine onların cümlelerini tamamlama eğilimine sahiptir.
Bunun sonucu olarak öğrenci:
■ Onların yeni kelimeler ve cümle yapılarını öğrenmelerine yardımcı olacak daha az dil deneyimi
■ Konuşma netliğini iyileştirmede daha az pratik kazanmış olur.
STRATEJİLER:
■ Dili anlama ve cevap vermelerine zaman tanımak.
■ Dikkatlice dinleyin – kulağınız alışacaktır.
■ Yüz tüze ve göz teması olduğundan emin olunuz.
■ Basit ve alışılmış bir dil ve kısa, özlü cümleler kullanın.
■ Anlaşıldığınızı kontrol ediniz – öğrenciden isteneni tekrar etmesini isteyiniz.
■ Muğlak kelimelerden kaçınınız.
■ Konuşmanızı yüz ifadesi, jestler ve işaretler ile güçlendirin.
■ Okumayı öğretin ve konuşma ve dilde yardımcı olması için yazılı kelimler kullanın.
■ Konuşulan dersleri basılı resimler, şekiller, semboller ve somut materyallerle güçlendirin.
■ Anahtar kelimeleri görsel olarak güçlendirerek altını çizin.
■ Dilbilgisini basılı kartlar, oyunlar, edat resimleri, semboller vb ile öğretiniz.
■ Kapalı sorulardan kaçının ve öğrenciyi tek sözcüklü ifadelerden daha fazla konuşması için teşvik edin.
■ Görsel hatırlatmalar sağlayarak öğrencinin sınıfta yüksek sesle konuşmaya teşvik edin. Öğrencinin bilgileri okuması, spontan şekilde konuşmasından daha kolay olabilir.
■ Bir ev-okul günlüğü, öğrencilerin personel ile iletişim kurmalarında yardımcı olabilir.
■ Dili, drama ve rol oynama yolu ile geliştirin.
■ Öğrenciyi liderlik etmesi için teşvik edin.
Kötü işitsel kısa süreli hafıza ve işitsel anlama becerileri
Down sendromlu çocukların konuşma ve dil ile ilgili diğer sorunları, işitsel kısa süreli hafıza ve anlama becerilerindeki güçlüklerden kaynaklanmaktadır. İşitsel kısa süreli hafıza, konuşulan dili tutmak, anlamak, özümsemek ve cevap vermek için yeterli zaman boyunca depolandığı hafızadır. İşitsel kısa süreli hafızadaki yetersizlik, öğrencinin konuşulanlara cevap verme ve tamamen işitme becerisine bağlı bir durumdan öğrenme becerisini büyük oranda etkiler. Ayrıca öğrenciler sözlü dersleri hatırlama ve takip etmede güçlük çekerler.
STRATEJİLER:
■ Sözlü yönlendirmeleri her seferinde birer adet olarak sınırlandırınız
■ Öğrenciye, sözlü bilgiyi anlama ve cevap vermesi için yeterince zaman tanıyın.
■ Sınıfın tümüne verilen sözlü bilgi/yönlendirmeleri öğrenciye ayrıca tekrar edin.
■ Görsel çevirme ve/veya alternatif faaliyet için plan yapın.
Unutmayın: Down sendromlu çocuklar görsel açıdan güçlü, işitsel yönden zayıf öğrenme becerisine sahiptir. Mümkün olduğunda öğrenciler, işitsel bilgiyi güçlendirmek için görsel destek ve somut ve pratik materyallere ihtiyaç duyarlar.
3
Yazma Becerileri
Herhangi bir şekilde yazılı iş yapmak oldukça kompleks bir iştir. Kısa süreli işitsel hafıza, konuşma ve dil, ince motor beceriler ve bilginin düzenlenmesi ve sıralanması ile ilgili güçlükler, çoğu Down sendromlu çocuğun yazma becerilerini kazanma ve geliştirmesinde oldukça önemli etkiye sahiptir.
GÜÇLÜK ÇEKİLEN ÖNEMLİ ALANLAR:
■ Not alma ve dikte ile yazma.
■ Sözcükleri doğru cümle haline gelecek şekilde dizme.
■ Olaylar/bilgilerin doğru sırada sıralama.
■ Düşünce ve ilgili bilgilerin kağıt üstünde düzenlenmesi.
■ Uzun yazılı yönlendirmeler.
STRATEJİLER:
■ Fiziksel bir süreç olarak yazmaya yardımcı olması için ilave kaynaklar araştırınız – farklı yazma uygulamaları, kalem kavrama, daha büyük satırlar, harflerin boyutunu iyileştirmek için sayfa üstündeki kutucuklar, çizgili/kareli defter, yazı tahtası.
■ Akıcı olmasına yardımcı olması için bitişik el yazısına teşvik ediniz.
■ Görsel destek sağlayınız: örneğin hafızayı güçlendirici kartlar, anahtar kelimeler, resim dizisi ve sekansları ve sekans dizisi.
■ Alternatif kayıt yöntemleri sağlayınız:
■ çizme;
■ doğru cevabı çember içine alın ya da altını çizin;
■ çıkartmalı işlem;
■ cümle kartı dizisi;
■ resim kartı dizisi;
■ özel programlar ile bilgisayar kullanımı, örneğin tüm kelime bilgisayar programları.
■ Öğrencilerin sadece kendi deneyim ve anlayışına uygun konular hakkında yazdıklarından emin olunuz.
■ Eğer tahtadan yazıya geçirme varsa, öğrenci için daha kısa bir versiyonunu seçip altını çizin ve öğrenci için gerekli olana odaklanın ya da önceden hazırlanmış çıkartmalı çalışma sayfalarını kullanın.
■ Dikte ederek yazma hızını uygun şekilde ayarlayın, tekrara yer verin ve kelimelerin öğrencinin becerisine uygun olarak seçildiğinden emin olunuz.
Yazım
Yazım, üzerinde durulması gereken bir sorundur. Bağımsız olarak yazma ve harfleri bir araya getirmede başarılı bazı öğrenciler ortaokula katılabilirken diğerleri harfleri bir araya getirmede sınırlı kalabilir ve ilave bazı çalışmalara ihtiyaç duyabilir.Down sendromlu birçok öğrenci halen sözcükleri tamamen görsel hafızadan yazıyor olabilir. Dahası, ilkokulda okuma ve yazımı geliştirmeye yardımcı olması için kullanılan fonik, Down sendromlu öğrenciler için sorun yaratmaktadır. Bu, sorun çözme becerileri yanında yeterli duyma ve sesleri birbirinden ayırabilmeyi gerektirir ve bu alanlar Down sendromlu öğrencilerin güçlük çektiği alanlardır. Bu sebeple ortaokulda sadece bu tekniklere güvenmek, yazımın gelişmesinde mümkün değildir. Bununla birlikte öğrencilerin okuma becerilerinin geliştirilmesi ve genişletilmesi için öğrenciler bazı fonik becerilere ihtiyaç duyabilir ancak bu alandaki gelişme yaşıtlarına kıyasla daha yavaş olabilir.
STRATEJİLER
Dil becerileri ve konuşmadaki gecikme ve sınırlı kelime dağarcığı sebebiyle:
■ Kavrayışlarına uygun sözcükleri öğretmek.
■ Onların konuşma dile gelişimini sağlayacak kelimeleri öğretmek.
■ Spesifik konular için gerekli sözcükleri öğretmek önemlidir.
Ayrıca, ilkokulda daha çok bilinen yaklaşımlardan faydalanmak da gerekli olabilir, örneğin:
■ Yazımı mümkün olduğunca görsel şekilde öğretin, örneğin bak-kapat-yaz-kontrol et hafıza kartları gibi.
■ Sözcükler içindeki benzer dizilimdeki harf grupları/modellerini aynı renge boyayınız.
■ Bir seferde öğrenilecek yazımı sınırlı tutun.
■ Soyut sözcüklerin anlamlarını resimler ve sembollerle güçlendirin.
■ Anlamlarını güçlendirecek resimlerle birlikte alfabetik olarak düzenlenmiş bir kelime bankası hazırlayın.
■ Basit, temel kelime ailelerini öğretin.
Daha kısa konsantrasyon süresi
Down sendromlu birçok çocuk daha kısa konsantrasyon süresine sahiptir ve kolayca dikkatleri dağılabilir. Ek olarak destekli öğrenmenin yoğunluğu, özellikle bire bir durumunda, çok daha fazladır ve öğrenci destek almayan öğrenciye göre çok daha kolay yorulur.
STRATEJİLER:
■ Ders içine kısa, odaklanmış ve net şekilde tanımlanmış bir dizi çalışma inşa edin.
■ Çalışmadan çalışmaya beklenti seviyenizi değiştirin.
■ Destek türünü değiştirin.
■ Öğrenciyi çalışmada tutması için yaşıtlarını kullanın.
■ Çift derslerin faydasını akılda bulundurun – güçlendirme ve pekiştirme amacı için ikinci yarı daha mı faydalıdır?
Genelleme, düşünme ve mantık yürütme
Konuşma ve dil bozukluğuna sahip olan herhangi bir çocukta, düşünme ve mantık yürütme becerileri de kaçınılmaz olarak etkilenir. Bir durumdan diğerine becerileri aktarmak onlar için daha zordur. Soyut kavramlar/konular özellikle anlaması güç olabilir ve sorun çözme bundan etkilenebilir.
STRATEJİLER:
■ Öğrencinin bilgiyi otomatik olarak transfer edeceğini varsaymayın.
■ Geniş bağlam çeşitliliğinde farlı metotlar ve materyaller kullanarak yeni beceriler öğretin.
■ Görsel ve somut materyaller ile soyut kavramların öğrenimini güçlendirin.
■ İlave açıklamalar ve görsel uygulamalar kullanın.
■ Sorun çözmeye teşvik edin.
4
Pekiştirme ve Saklama
Down sendromlu öğrencilerin yeni becerileri öğrenmeleri ve pekiştirmeleri genellikle daha uzun zaman alır ve öğrenme ve saklama becerisi günden güne değişebilir.
STRATEJİLER:
■ İlave tekrar ve pekiştirme için fazladan zaman ve fırsat sağlayın.
■ Yeni beceri ve kavramları mümkün olduğunca somut, pratik ve görsel materyaller kullanarak farklı yollardan öğretin.
■ İlerleyin ancak daha önce öğrenilmiş bilgilerin yeni bilgiler ile bastırılmadığından emin olmak için sürekli olarak geri dönün ve kontrol edin.
■ Temel becerileri güçlendirmek için ilave seanslar yapabilirsiniz.
Yapı ve rutin
Down sendromlu birçok çocuk rutin, yapılandırılmış ve net şekilde odaklanmış aktiviteler ile gelişme gösterir. Yapılandırılmamış ve enformal durumlar çoğu zaman onlar için daha zordur. Aynı şekilde herhangi bir değişiklik ile kolayca sarsılabilirler. Sınıftaki değişikliler ve geçişlere uyum sağlamak için daha fazla zamana ve hazırlığa ihtiyaç duyabilirler.
STRATEJİLER:
■ Ders çizelgesi, rutinler ve oku kurallarını açık şekilde öğretin, onları öğrenmeleri için zaman ve fırsat tanıyın.
■ Görsel ders çizelgeleri sağlayın: basılı kelime, resimler, çizimler, işaretler ve semboller.
■ Öğrencinin bir sonraki faaliyetin farkında olduğuna emin olun.
■ Rutine mümkün olduğunca sadık kalın.
■ Eğer bir değişiklik olacaksa öğrenciyi buna önceden hazırlayın ve ebeveynleri bilgilendirin.
Davranış
Sadece Down sendromlu çocuklara özgü davranış sorunları yoktur. Ancak davranışlarının büyük kısmı onların gelişim seviyesi ile ilgilidir. Bu sebeple sorun meydana geldiğinde bu sorunlar genelde daha küçük yaştaki gelişen öğrencilerde görülen sorunlara benzer.
Ek olarak Down sendromlu öğrenciler yaşıtlarına göre daha fazla güçlükle mücadele ederek büyümüşlerdir. Onlardan günlük yaşamlarında yapması beklenen şeyleri başarmaları, konuşma ve dil, işitsel kısa süreli hafıza, motor koordinasyon, daha kısa konsantrasyon süresi ve öğrenme güçlükleri gibi sorunlar sebebiyle çok daha zordur. Bu sebeple normal gelişen yaşıtlarına göre sorunlu davranışları tetikleyen eşik daha düşük olabilir, yani Down sendromlu çocuklar daha kolayca sinirli ve huzursuz hale gelebilir. Down sendromu kaçınılmaz olarak davranış sorunlarına yol açmaz; ancak doğalarından gelen güçlükler davranış sorunlarının gelişmesine karşı daha hassas hale getirir.
Sorunlu davranışın önemli bir boyutu kaçınma stratejilerinin kullanılmasıdır. Araştırmalar göstermiştir ki, başka özel ihtiyaçlı örenciler gibi, Down sendromlu öğrenciler bu stratejileri uygulamaya eğilimlidir ve bu da onların öğrenme gelişimine engel olur. Bazı öğrenciler sosyal davranışları yetişkinlerin dikkatini dağıtmak ve öğrenmekten kaçınmak için kullanma ve oldukça dar biçimde tanımlanmış zihinsel alanın içinde yer alan çalışmalar ile uğraşma eğilimindedir. Orta öğretim yıllarında artan zihinsel talepler çoğu zaman uygunsuz davranışın köklerini oluşturur. Bunun farkına varılması davranış sorunlarına karşılık vermede kritiktir. Kaçınma olasılığına karşı uyanık olmak önemlidir, kasıtlı kötü davranışı olgunlaşmamış davranıştan ayırmak gerekir ve bunun için öğrencinin oral anlama seviyesi ile birlikte kronolojik olmayan gelişim yaşı dikkate alınmalıdır. Herhangi bir ödül de bu faktörler göz önüne alınarak verilmelidir.
STRATEJİLER:
■ Kuralların açık olduğundan emin olun.
■ Öğretmen ve öğretmen olmayan personelin Down sendromlu öğrencinin yaşıtları ile birlikte her zaman disipline edilmesi gerektiğinin ve uygulanacak stratejilerin bilincinde olduğundan emin olun.
■ Tüm personelin her zaman sağlam ve tutarlı olduğundan emin olun.
■ Öğrenci, personel ve yaşıtların ilgili kişi, izlenecek prosedür ve bir sorun olduğunda başvurulacak yeri bildiğinden emin olunuz.
■ Güçlendirme için kısa, net yönlendirmeler ve vücut dili kullanın: fazla uzun açıklamalar ve aşırı karmaşık akıl yürütme uygun değildir.
■ “Yapamazsın” ile “yapmayacaksın”ı birbirinden ayırın.
■ Uygunsuz davranışları araştırın, kendinize öğrencinin neden böyle davrandığını sorun. Örneğin:
■ Çalışma çok mu zor, çok mu kolay?
■ Çalışma çok mu uzun?
■ Çalışma uygun şekilde ayırt edilmiş mi?
■ Öğrenci kendinden ne beklendiğini anlamış mı?
■ Uygun sınırlar içinde dikkat çekmeye yönelik davranışları görmezden gelin: amaç dikkat dağıtmaktır.
■ Beklenen davranışı hemen görsel, sözlü ya da somut ödüllerle güçlendirin.
■ LSA’nın (Öğrenim destek asistanı) davranış ile ilgilenen tek yetişkin olmadığından emin olun. Sınıf öğretmeni nihai sorumluluğa sahiptir.
■ Öğrencinin iyi rol modeli yaşıtları ile çalıştığından emin olunuz.
5
DESTEK
Öğrenim destek asistanı (LSA) ortaöğretimdeki çoğu Down sendromlu öğrenciyi destekleyecektir. Ancak öğrencinin aldığı destek türü örgün eğitime dahil olmada oldukça önemli bir etkiye sahip olabilir ve destekçinin rolü herkes için önceden ve dikkatli şekilde planlanır. Ek olarak derse katılımı güvence altına almak için öğrencinin sınıf öğretmeni ile kişisel bir etkileşim içinde olması hayati derecede önemlidir.
LSA’ların rolü düşünüldüğünde aşağıdaki ana esaslarda yararlıdır:
ÖĞRENCİ AÇISINDAN:
■ Müfredata daha fazla erişim sağlamak ve öğrenmeyi geliştirmek için.
■ Öğrencinin yeni beceriler öğrendiğinden emin olmak için.
■ Bağımsızlığı geliştirmede yardımcı olmak için.
■ Sosyal beceriler, arkadaşlıklar ve yaşa uygun davranışların geliştirilmesine yardımcı olmak için.
ÖĞRETMEN AÇISINDAN:
■ Öğretmen tarafından planlanan dersler ve faaliyetlerin farklılaştırılması ve daha fazla değiştirilmesine yardımcı olmak için.
■ Öğretmene geri bildirimde bulunmak için.
■ Öğretmene, görev değiştirme yoluyla tek başına ya da bir grup içinde Down sendromlu belirli bir öğrenci ile çalışma fırsatı sağlamak için.
Ayrıca LSA’nın sadece Down sendromlu öğrenciye değil tüm sınıfa ait olduğu ve ihtiyaç duyulduğunda tüm sınıfa yardımcı olacağının bilinmesi önemlidir. Bu şekilde sınıftaki diğer öğrenciler de fazladan yardım ve ilgiden yararlanabilir. Öğretmen Down sendromlu öğrencinin sorumluluğunu LSA’ya bırakmamalıdır.
Bire bir ve geri kalma
Ek olarak destek genel olarak sadece LSA’nın öğrenci ile bire bir çalıştığı durumdan ibaret olmamalıdır, özellikle sınıftan geri kalmaya sebep oluyorsa mümkün derece bundan kaçınılmalıdır. Bire bir çalışmaya ihtiyaç duyulan zamanlar olsa da bu sadece mutlaka gerektiğinde uygulanmalı ve mümkünse sınıf içinde yer almalıdır.
*Öğrenim destek Asistanı bu metin boyunca kolaylık için kullanılmıştır. Birleşik Krallık ve İskoçya’da bazı bölgesel değişiklikler olsa da 1999-2000’de okullarda yeni bir personel seviyesi oluşturulmuştur, Öğrenim destek Asistanı/Yardımcısı: Görevi öğretmen için kaynakları hazırlamak vs olan Sınıf Asistanı. Özel eğitim ihtiyaçları Koordinatörü ya da “SenCo” tabiri kullanılmaktadır. Ancak İskoçya’da unvan “Öğretmen Eğitim Desteği”dir.
STRATEJİLER:
Çok fazla bire bir desteğin, öğrencinin başarısızlığı ile sonuçlanabileceğinin farkında olun:
■ Yaşıt grupların sağladığı uyarım ve modellerden faydalanmak için.
■ İşbirliği içinde çalışmayı öğrenmek için.
■ Bağımsız olarak çalışmayı öğrenmek için.
■ Yaşıtları ile sosyal ilişkiler geliştirmek için.
Kaç kişi LSA?
Ortaöğretimde, desteğin organize edilmesi için çoğu zaman bazı fırsatlar ortaya çıkar. Genel olarak söylemek gerekirse bir öğrenciyi desteklemek için bir LSA’nın bulunması tavsiye edilmez. Bu durum tek bir yetişkine fazla bağımlılık ve fazla yakınlık yaratabilir ve bu duygu hem öğrenci hem de LSA için oldukça yoğundur. Ortaöğretim seviyesinde Down sendromlu öğrencilerin öğrenme ve sosyal becerilerinde bağımsız hale gelmeleri için teşvik etmek önemli bir hedeftir ve tek bir LSA bu becerileri geliştiremeyebilir.
Ek olarak, ortaöğretim seviyesinde çok çeşitlilikte konu ile uğraşmak tek bir LSA için zordur: bazıları bir öğrenciyi bir konuda desteklemek için diğerlerine göre daha fazla uzmanlığa sahiptir. Çoğu ortaöğretim okulu, her bir LSA’nın iki ila dört konuyu ele aldığı, konuya dayalı LSA’lar görevlendirir. Bu onların daha iyi branş uzmanı olmalarına ve branş öğretmenleri ile aralarındaki ilişkinin ilerlemesine yardımcı olur. Down sendromlu çoğu öğrenci böyle bir düzenleme ile, LSA’lar arasındaki fark çok fazla değilse ve tutarlı bir rutin mevcutsa baş edebilir.
Planlama desteği
SenCo’lar*, sınıf öğretmenleri ve destek personeli planlama, iletişim, geri bildirim ve ilerlemeyi izleme için düzenli olarak bir araya gelmelidir. Yer alan herkes için planların, notların, fikirlerin ve geri bildirimlerin kaydedildiği bir iletişim defteri çoğu zaman değerlidir, özellikle çocukla birden fazla LSA’nın ilgilendiği durumlarda.
Desteği planlarken:
■ Çalışmayı kim nasıl farklılaştıracak?
■ Kim ilave kaynakları bulacak ya da hazırlayacak?
■ Bu ne zaman ve ne sıklıkla gerçekleşecek?
karar vermek önemlidir.
Faaliyetleri değiştirme konusunda nihai sorumlu sınıf öğretmeni ya da SenCo’dur ancak çoğu LSA gerekli olduğunda faaliyetleri daha fazla farklılaştırmada yetkindir. Ancak bunun gerçekleştiği herhangi fazladan zaman LSA’nın destek verdiği saatlerde yer almalı ve bunun gerçekleşmesi için zaman ayrılmalıdır.
Çocuğun ne zaman çalışacağına karar verin:
■ Tüm sınıf faaliyetlerinde.
■ Sınıfta gruplarda ya da partner ile.
■ Dersten uzak alanda gruplarda ya da partner ile.
■ Birey olarak bağımsız şekilde ya da bire bir.
6
Ve çocuğun ne zaman:
■ Desteklenmeyeceği.
■ Yaşıtları tarafından destekleneceği.
■ LSA tarafından destekleneceği.
■ Sınıf öğretmeni tarafından destekleneceği.
Özel ilgi gerektiren alanları hedefleyen bir Bireysel Eğitim Planı (IEP) hazırlayın.
Öğrenim Destek Üssü
Ortaöğretim okullarında, öğrenim destek kaynaklarının nasıl organize edileceği ve yönetileceğine karar vermek gereklidir. Muhtemelen bir odadan daha büyük olmayan ve bu kaynaklar için bir odak merkezi olarak yer alacak bir öğrenim destek üssü kurulması arzu edilendir. Eğer iyi değerlendirilirse, böyle bir olanak örgün eğitime dahil etmede çok çeşitli fırsatlar sunabilir. SenCo’lar, LSA’lar, diğer destek elemanları yanında tüm personelin çeşitli şekillerde faydalanabileceği olanaklar mevcuttur.
■ Kaynak ve bilgi bulunması ve saklanması ve yeni kaynaklar hazırlanması için;
■ Sınıftan uzaklaşmanın gerekli olduğu durumlarda gruplara ve bireylere eğitim, özellikle temel beceriler ya da yaşam becerisi için ilave dersler için;
■ Daha iyi gözetlenen ve yapılandırılmış ortamlardan fayda sağlayan öğrenciler için öğle tatili faaliyetlerine olanak tanımak için (kulüpler, masa üstü oyunları);
■ Destek aldığı ve gözetlendiği ortamda ödevlerini yapması için fırsat yaratmak, belki dönüşümlü olarak LSA’lar görevlendirilerek;
■ Güvenli bir üs sağlamak için kullanılabilir.
SOSYAL DAHİL OLMA
Down sendromlu tüm öğrenciler, normal gelişen yaşıtları ile kaynaşmaktan faydalanır. Down sendromlu öğrenciler çoğu zaman yaşıtları gibi davranmaya heveslidir ve genellikle onları uygun sosyal davranış ve öğrenme motivasyonu için rol model olarak kullanırlar. Diğer öğrencilerin yaşa uygun davranış ve başarı için normal beklentileri belirlediği bu türden sosyal dahil olma ortamları Down sendromlu öğrenciler için son derece önemlidir. Ek olarak, ortaöğretim yıllarında kazanılan arkadaşlıklar ve sosyal deneyimler gelecekteki ilişkileri oluşturmada ve gençlerin farklı sosyal durumlara uyum sağlamasında çok önemlidir. Yine de çoğu zaman normal ve uygun sosyal davranış kurallarını öğrenirken ilave yardım ve desteğe ihtiyaç vardır. Down sendromlu öğrenciler tesadüfi öğrenmeden iyi öğrenmezler ve yaşıtlarının içgüdüsel olarak kazandıkları gibi alışkanlıkları kapmazlar. Normal gelişen yaşıtlarına göre “kuralları öğrenme” daha fazla zaman alabilir.
Ek olarak, kolayca arkadaşlık kuracak ve sürdürecek kadar yeterli dil becerisine sahip olmayabilirler. Farklı olduklarının gittikçe daha fazla farkına varabilirler, zamanla yaşıtları ile aralarındaki gelişim farkı açıldıkça yaşıtları ile kaynaşmaları gittikçe daha zor olabilir.
Bu sebeple öğrenciler:
■ uygun davranış modellerini oluşturmak;
■ bağımsız şekilde çalışmak;
■ işbirliği içinde çalışmak;
■ katılımda bulunmak ve uygun şekilde karşılık vermek;
■ arkadaşlık kurmak için ilave yardıma ihtiyaç duyabilir.
STRATEJİLER:
■ Bağımsızlık ve sosyal becerilerin kazanılması öğrencinin Bireysel Eğitim Planının bütünleyici bir parçası olmalıdır.
■ Tüm okulda, engelliliği öğrenmede farkındalık yaratılmalıdır.
■ Yaşıtların Down sendromlu öğrenciler ile yakınlaşması, güçlü ve zayıf yönlerini ve becerilerini anlaması ve onların da kendileri gibi aynı duygusal ve sosyal ihtiyaçları bulunduğunun farkına varması önemlidir.
■ İşbirlikçi öğrenmeyi teşvik edin. Partner ile ya da küçük gruplarla çalışmak oldukça başarılıdır.
■ Arkadaşlık için rotasyon ya da bir kanka sistemi oluşturmayı düşünebilirsiniz.
■ Okula gidip gelmede ve etrafında dolaşmada, sıraya girmede, dersler, teneffüs ve öğle tatilinde içeri girme ve dışarı çıkmada yaşıtların yardımcı olmasını sağlayın.
■ Eğer öğle tatili ya da okul sonrası faaliyetleri varsa, katılımı teşvik için destek sağlayın.
■ Okulda, evde ve toplum içinde bağımsız becerileri ve pratik becerileri teşvik edin.
■ Özfarkındalık, kimlik, kendine güven ve saygıyı teşvik edin.
Robert bu bakımdan uzun bir yolculuğa çıkıyor ama kazanıyor. Başlangıçta teneffüs ve öğle tatillerinde sorunlar vardı çünkü Robert onu ilgi merkezi haline getiren öğrencilerle birlikte olmak istiyordu. Yaşça büyük bazı çocuklar onu, oldukça heyecanlanıp saçma davranıncaya dek palyaço taklidi yapması için cesaretlendiriyordu. Çocuklara Robert’a pek yardımcı olmadığı söylendi ve hassas öğrenciler için LSA’lar tarafından yürütülen bir öğle tatili kulübüne katılması için Robert teşvik edildi. Robert dışarıda ve okulda sosyalleşmeden halen keyif alıyor ama arkadaşlıkları öğrenmeye başladı. Geçen gün oldukça üzgündü (yaklaşık beş dakika boyunca!) çünkü diğer çocuklar gibi bir kız arkadaşı yoktu – evet, diğer öğrencileri kopyalıyor ancak bu yüzden örgün eğitim okuluna gidiyor. Robert gezilere de katıldı, bunların arasında Fransızca pratik için Fransa’ya günübirlik bir gezi de vardı. Birçok okulda bulundu ve Noel konserinde şarkı söyleme ve Yüzme Galasında kendi formunda yüzme gibi faaliyetlerde bulundu.
7
MÜFREDAT
Down sendromlu çocuklar ile normal gelişen yaşıtları arasındaki gelişim farkı yaşla birlikte artar, çoğu zaman ortaöğretim yıllarında büyük bir sorun halini alır. Bazı öğrenciler ortaöğretime başladığında bazı konularda seviye1 düzeyinde çalışırken diğerleri daha yüksek seviyelerde çalışabilir. Okuma ve yazma ile ilgili beceriler sayı becerilerinden genelde daha yüksektir.
Zamanla müfredat planlama ve farklılaştırma daha da zorlaşmaya başlar ve öğrenci Anahtar Evre 4’e ulaştığında en karmaşık halini alır. Bu, Özel Eğitim İhtiyaçlarını Belirleme ve Değerlendirmede Uygulama Esasları tarafından tanınmıştır ve:
■ Anahtar Evre 4’te eğitimsel ve mesleki becerilere, bağımsızlık ve sosyal yeterlik ve öğrencilerin kendi kendini değerlendirme becerilerine odaklanması önerilir.
Konu içeriği ile öğrencinin bireysel ihtiyaçları arasında ince bir denge bulunur. Müfredatın bazı alanları diğerlerine göre çok daha kolay ulaşılır olacaktır. Müfredatın ne kadarının Down sendromlu öğrencinin çalışmasına uygun olacağı öğrenciye göre değişir ve öğrenme kalitesi de öğrenim sonucu kadar değerlendirmeye alınmalıdır. Esas nokta içeriğe yaklaşımda esnek olmaktır.
Bu evrede müfredat programı geniş çeşitlilikte materyallerin hazırlanmasını gerektirebilir ve öğrenciye daha uygun bir seviyenin herhangi bir anahtar evresinden çalışma programları içerebilir. Down sendromlu öğrenci için ders, odaklanması gereken sadece tek bir anahtar nokta olabilir. İyi farklılaştırma, dikkatli gruplama ve yaşıt desteği, gerektiğinde ilave yetişkin desteği ve ilave görsel ve somut kaynakların kullanımı, Down sendromlu öğrencinin çoğu dersten bilgi, beceri ve anlayış kazanmasına yardımcı olabilir.
SINIF ALIŞTIRMASI
Down Sendromlu çoğu öğrenci, diğer özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler gibi, ortaöğretimde yaygın bazı sınıf alıştırmaları ile kolayca baş edemezler, örneğin tüm sının dinleme yoluyla öğrenmesi ve değiştirilmemiş çalışma ve alıştırma metinlerinin tamamlanması ile dersi takip etmek. Bu sebeple öğretmenlerin sınıf alıştırmalarına ve tüm öğrenme ortamını dikkate alması gerekebilir ve böylece faaliyetler, materyaller ve öğrenci gruplamaları göz önünde bulundurulabilir.
Örneğin çoğu Down sendromlu öğrencinin yaşıtlarından öğrenme motivasyonunundan faydalanmak önemlidir. Bazı durumlarda beceri, öğrencinin öğrenme biçimi ve tavır/davranışından daha önemsiz hale gelir. Ancak ortaöğretimdeki çoğu gruplama beceriye göre yapılma eğilimindedir. Ek olarak SEN öğrencileri küçük guruplara çekilme eğilimindedir – muhtemelen Öğrenme Destek odasında çalışmak için.
Gruplamada bu türden düşük beceri bazı durumlara uygun düşebilir ama fazlası öğrencinin diğer öğrencilerden daha çeşitli becerileri ve farklı durumları öğrenmesine engel olur. Ek olarak Down sendromlu öğrenciler çoğu zaman beraber çalıştıkları öğrencilerin davranışlarını örnek alır ve grup içinde görülen davranış sorunlarını hemen kapma eğilimindedirler. Eğer çalışma uygun şekilde farklılaştırılırsa Down sendromlu öğrenciler, motivasyon ve davranış bakımından iyi rol modeli olabilecek daha yetkin öğrencilerle çalışmaktan fayda sağlayabilir ve her zaman diğer SEN öğrencilerle aynı ortamda bulunmaları gerekmez.
BAĞIMSIZLIK VE YAŞAM BECERİLERİ
Down sendromlu öğrencilerin, toplum içinde yaşama hazırlanmak için bağımsızlık ve becerilerin geliştirilmesi, tüm öğrenciler için olduğu kadar önemlidir. Ancak çoğu yaşıtı bu becerileri otomatik olarak öğrenirken Down sendromlu öğrencinin fazladan yardıma ihtiyacı vardır. Bu öğrencilerin izole bir ortamda öğrenmeye ihtiyacı yoktur, aksine bu türden fazladan eğitimden faydalanacak başka öğrenciler her zaman olacaktır.
Matematik dersi ile sorunları fark edildiğinde, Robert ve sınıftaki diğer birkaç öğrenci tek tek programlara yerleştirildi. Ek olarak Robert ve bir başka öğrenci daha, para idaresini öğrenme ile ilgili daha somut deneyimler kazanmaları için karma beceri Tarih derslerinden bir dönem boyunca alındı. Yaşam becerileri kadar konuşma ve dinleme becerilerinin gelişimi için fırsatların en iyi şekilde kullanılması adına toplum ziyaretleri bu sırada gerçekleşti. Robert müfredatın çok az kısmını kaçırdı. Hala Fransızca öğreniyor ve çoğu konuda düzenli ilerleme kaydetti.
8
EV ÖDEVİ
Dil ve kısa süreli hafıza ile ilgili güçlükler ev ödevi için gerekli hatırlamayı özellikle Down sendromlu öğrenci için zor hale getirebilir ve bu yüzden ev ödevi üzerinden iletişim kurmak önemlidir. Ayrıca Down sendromlu öğrencinin yaşıtlarına göre ödevini tamamlaması çok daha fazla zaman alabilir, bu sebeple ev ödevinin içerik ve zaman bakımından uygun şekilde farklılaşması önemlidir.
STRATEJİLER:
■ Ev ödevi farklılaştırılmalı.
■ Tüm ödevler tam olarak Ödev Defteri/Planlayıcı/Ev-Okul Günlüğü’ne yazılmalı.
■ Ders ile bağlantılı ilave kısa açıklamalar ekleyin.
■ Tamamlanması gereken tarihin ebeveynler ve öğrenci için not edildiğinden emin olun.
■ Anahtar kelimeler semboller ya da şekiller ekleyin – bunlar güçlü görsel hatırlatıcı görevi görür ve ebeveynlerin de anlamasına yardımcı olur.
■ Ev ödevi Açıklama Defteri – bu türden ilave materyal olarak faydalı olabilir.
■ İlgili tüm bilgiyi dahil edin: hangi deftere yazılacak, ilgili kaynaklar, vs.
Özellikle 7. Senede ev ödevi en büyük sorunlardan biridir. Ev ile okul arasında Robert’in ev ödevini yaptığından emin olmak için çok sayıda konuşma ve not alışverişi oldu. Bazen ödevler Robert’ın seviyesi için çok zordu ve bunun öğretmenlerle konuşulması gerekti. Bir noktada Robert’ın öğretmenlerinden ödeve her gün için tek bir konu ile sınırlama getirmeleri ricasında bulunuldu.
GELECEK
Her yıl daha fazla sayıda bağımsız yaşayan ve çalışan, daha kalifiye ve deneyim kazanan, çok çeşitlilikteki işlerde başarı sağlayan Down sendromlu genç yetişkinin olduğunu duyuyoruz. Kendi dünyalarını anlamak ve tüm potansiyellerini öğrenmeleri ve ilerlemeleri için onlara daha fazla fırsat yaratmak, onları topluma dahil olmaları yönünde hazırlamak ve topluma katkıda bulunan bireyler olarak toplumda yerlerini alma yolunda atılan ilk adımdır.
Çeviri için Funda Özsarı ya çok teşekkür ederiz
metnin orjinali Including_pupils_Secondary