a) İnce motor becerileri gelişimi
Down sendromlu çocuklarda motor becerilerin gelişimi, diğer çocuklarla aynı şekilde, fakat biraz gecikme ile gerçekleşir. Dolayısıyla aşamaları hem yaşıtlarından daha geç katederler hem de becerileri onlar kadar iyi gerçekleştiremezler. Buna rağmen geniş çapta çeşitlilik gösteren vakalar da söz konusudur. 7 yaşındaki öğrenciler arasında, ev ödevini yazabilme ve amacı öğrenebilme becerilerinde, diğer arkadaşları aynı konuyu başarabilmek için belirgin oranda desteğe veya farklı anlatıma ihtiyaç duyarken, down sendromlu çocuğun diğer yaşıtları kadar kusursuz bir şekilde öğrenebildiği örnekler mevcuttur. Zorluklara özellikle ilk yıllarda ve erken yaşlarda rastlansa da, zamanla azalma eğilimindedir. Çocuklar büyüdükçe, çoğu günlük hayata mükemmel bir şekilde katılmalarını sağlayacak yeterli beceri seviyesine erişebilmektedir.
Bütün motor beceriler pratik yaparak gelişir. Belirli bir motor hareketi veya dizeyi her tekrarladığımızda, sinirsel patika (beyin ve ilgili kasların arasındaki bağlantılar) tekrar tekrar pekişir ve hareketi daha iyi yapar hale geliriz. Ayrıca, kaslarımızı ne kadar fazla kullanırsak, o kadar güçlenirler. Dolayısıyla, becerilerini mümkün olduğu kadar geliştirebilmeleri için çocukları ilave ve uygun temrinlere erken yaşlardan itibaren teşvik etmek çok önemlidir. İleri derecede parmak ve el zayıflığı olan kimi çocuklar için fiziksel zorlukları olan öğrencilerle çalışan terapistler veya uzman öğretmenlerden tavsiye alınabilir.
Down sendromlu çocukların motor becerilerinin gelişiminde birçok sebepten dolayı gecikme olur:
Muhtemel gecikme sebebi 1: Bilişsel beceriler
Araştırmalar, Down sendromlu çocukların duyuları ile aldıkları bilgiyi işlemekte ve sonrasında hareketlerini koordine etmekte zorluk yaşadıklarını ileri sürmektedir. Bu işlem süreci normal gelişmekte olan bir çocuktan daha uzun sürmektedir. Motor-sinir patikaları nispeten daha az verimlidir ve yerleşmesi daha uzun sürmektedir. Bu yüzden, dispraksili bir çocukta olduğu gibi, bu patikaları geliştirip yerleştirebilmek için yaşıtlarından daha fazla pratik yapmaya ihtiyaç duyabilirler. Ayrıca, beceri ne kadar karmaşıksa çocuk bunu harekete dökmekte o kadar zorlanır. Daha fazla algısal ve bilişsel muhakeme gerektiren beceriler, daha üst seviye koordinasyon ve planlama gerektirdiği için bilhassa zordur. Çalışmalar ayrıca çocukların hareketleri adapte etmede tepki sürelerinin daha yavaş olduğunu göstermektedir. Örneğin çocuklardan daha çabuk vurmaları istendiğinde, hızı artırmak yerine daha sert vurmalarıyla sonuçlanmıştır. (Frith & Frith, 1974).
Yukarıdaki faktörlerin sonucu olarak, kaslar kendiliğinden hareketleri gerçekleştirebilse de, çoğunlukla bu daha yavaş, acemi ve koordinesiz bir şekilde gerçekleşmektedir.
Muhtemel gecikme sebebi 2: Hipotoni
Yaş ilerledikçe azalma eğilimi gösterse de Down sendromlu çocuklarda çoğınlukla hipotoni görülür. Hipotoni, kas kuvvetinin düşük olmasıdır ve hem kaba hem de ince motor becerilerini etkiler. Ancak motor becerilerin gelişimine etkisi tam olarak kesinlik kazanmadığı için bu konuda daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır.
Muhtemel gecikme sebebi 3: Gevşek eklem ve lifler
Lifler eklemlere bağlıdır ve birlikte kemikleri bağlarlar. Down sendromlu çocuklarda, lifler daha geniş kapsamda hareket ve fleksibilite sağlayabilecek şekilde gevşek ve esnektir. Bunun örneği bağdaş kurduğunda dizlerini yere tamamen değdirebilen çocukların kalça eklemlerinde sıklıkla görülür. Başparmak eklemi de küçük objeleri idare etmede ve kalem kullanma kontrolü geliştirmede ilave zorluklara sebep olacak şekilde özellikle gevşek olabilir.
Yine de bu ilave fleksibilitenin motor becerilerin gelişimine olan etkisini kesinleştirebilmek için daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır.
Muhtemel gecikme sebebi 4: Elin şekli
Down sendromlu çocukların elleri sıklıkla daha küçük ve parmakları daha kısa ve küttür. Baş parmak çoğunlukla daha aşağıda yer alır. Bazı çocuklar normal bilek kemiklerinin tamamına sahip olmayabilirler. Bu faktörler ister istemez kavrama ve objeleri idare etme kabiliyetlerini etkiler.
b) İnce motor becerileri nasıl geliştirilir
Down sendromlu çocukların ince motor becerilerinin ilerlemesi için çalışılırken aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:
Becerilerin ilerletilmesi 1: Stabilite
İyi oturuş ve duruş şekli, vücudun bir kısmı hareket halindeyken diğer kısmının sabit durabilmesini sağlamak için önemlidir. Örneğin: yazmak, ip bağlamak. Ayrıca:
- Sandalye ve masanın çocuğa uygun ölçülerde olduğu kontrol edilmeli.
- Dizler kalça ile aynı hizada olmalı ve ayaklar dizlerle dik açı olacak şekilde yere düz olarak basmalı. Gerekiyorsa ayak dayamak için standart bir ayaklık veya telefon rehberi konabilir.
- Dirsekler masaya rahatça dayanmalı.
- Eğimli bir yüzeyde veya yazı tahtasında çalışmak çocuğun daha uzun süre dik oturabilmesine yardımcı olur.
- Çeşitli çalışma pozisyon ve teknikleri (örneğin: bilgisayar başında, masada, halı üzerinde kısa süreli çalışmalar) çocuğun daha uzun süre çalışabilmesine yardımcı olabilir.
- Yaşıtlarından daha çabuk yoruldukları için kısa molalar verilerek dengelenmeli.
Becerilerin ilerletilmesi 2: El egzersizleri
Çocuk, aktivitelerden önce, sonra ve aktivite sırasında, el ve parmaklarının farkındalığının artması, uyarılması, rahatlaması ve kan akışının sağlanması için çeşitli egzersizler yapmaya teşvik edilmeli. Örneğin:
- Elleri yavaşça ve hızlıca açıp kapamak.
- Elleri silkelemek ve birbirine sürtmek.
- Başparmakları sırayla diğer parmak uçlarına vurmak.
Becerilerin ilerletilmesi 3: Bilekler ve eller için güçlendirici aktiviteler
Özellikle bilek ve ellerin güçlenmesi ve parmak becerilerinin artırılabilmesi için seçilmiş parçalardan oluşan bir koleksiyonun olması küçük çocuklar için faydalı olabilir. Bu parçalar parlak renkli bir kutuda tutulup, çocuk aktivitesini yaşıtlarına göre daha erken bitirdiğinde veya sadece farklı bir aktiviteye ihtiyaç duyduğunda verilebilir. Bunlar:
- Stres topu veya küçük, yumuşak bir top – top şeklini yeniden alırken çocuk saniyeleri sayabilir.
- Kolaj veya kağıt hamuru yapmak için yırtılacak kağıtlar.
- Parmak kuklaları.
- Kurmalı ve sıkınca ses çıkaran oyuncaklar.
- Birbirine geçmeli, birbiriyle bağlantılı oyuncaklar, Legolar.
- Toplayıp kaselere / küçük kaplara koyabilmesi için makarna gibi küçük parçalar. Özellikle başparmak ve işaret parmağı ile kavrayarak veya maşa kullanarak toplamalı.
- Renkli çamaşır mandalları: Çocuk bunları bir kutunun ya da tenekenin kenarına tutturabilir.
- Sıkması için sünger veya kumaşlar.
- Renkli plastik diskler (Tiddlywinks).
- Çekiçle vurulan ahşap oyuncaklar.
- İç içe geçen kaplar, matruşkalar.
- Top, yılan gibi şekiller vermek üzere oyun hamuru parçaları.
- Büyük kağıt maşaları/klipsleri.
- Zıplayan kurbağa.
Becerilerin ilerletilmesi 4: Algısal becerilerin ve el-göz koordinasyonun geliştirilmesi için aktiviteler
Duyusal farkındalık geliştirmek motor becerilerin gelişmesine yardımcı olacaktır. Çocuklar algısal ve mekânsal farkındalıklarıyla ilgili yardıma ihtiyaç duyabilirler. Örneğin: Belirlenen noktayı parmağı veya kalemiyle işaretleyebilmek. Sol üst köşeden başlayarak parmağını / kalemini soldan sağa, yukarıdan aşağıya hareket ettirebilmek gibi. Daha küçük ve ince hareketleri denemeden önce tüm kolunu kullanacağı geniş hareketlerle başlayın ve çocuğu çoklu algılama yaklaşımıyla bir dizi aktiviteyle tanıştırın:
- Parmak boyama – Boya, un, pudra, kum, sprey köpük vb. kullanılabilir.
- Eşleştirme-takip etme; Aynı iki resmi veya şekli kalemle çizerek birbirine bağlamak.
- Dokunmatik ekran aktiviteleri.
- Parmak tekerlemeleri.
- Briketleri, halkaları üst üste dizmek.
- Tahtaya tebeşirle yazı yazmak.
- Boncuk dizme, ip bağlama aktiviteleri.
- Ayakkabı bağlamak.
- Yeşil bir noktada başlayıp, kırmızı noktada biten daireler, dikey ve yatay çizgiler çizmek.
- Noktaları birleştirme, labirent, şablon çıkartma aktiviteleri.
- Oyun hamuru ile şekiller yapmak.
- Magna Doodle, Etch a Sketch gibi kaynaklar. (Mıknatıslı çizim tahtaları).
- Mıknatıslı oltayla balık yakalama oyunları.
- Delikli tahtalar, ahşap yap-bozlar.
- Üst, alt, yukarı, aşağı, çevresi gibi kelimeleri ve anlamlarını öğretmek.
- Yüzü, ağzı, burnu, gözleri, vücudu, kolları, bacakları ile insan çizimi konusunda farkındalık geliştirmesine yardımcı olmak.
Becerilerin ilerletilmesi 5: Kesmek
Kesmek, daha üst seviye bir ince motor becerisi olup, oldukça popülerdir. Kesim örnekleri ile ilgili fotokopi ile çoğaltılabilecek birçok kitap da mevcuttur.
- En uygunu küt uçlu metal makaslardır.
- Yaylı veya kendiliğinden açılan makaslar, eli otomatik olarak baş parmak yukarıda olacak şekilde konumlandırır ve kapatmak için sadece sıkmak yeterlidir.
- Çift el için tasarlanmış makaslar, kapama/açma hareketlerini yönlendirebilmesi için, çocuğun elinin arkasından ebeveynin de makası kullanmasına olanak verir.
- Pipetler ve kağıt şeritler kesmek, kesmeye yeni başlandığı dönem için yararlı aktivitelerdir.
- Mukavva ve kalın kağıtlar normal kağıttan daha kolay kesilir.
Kalem tutmayı geliştirmek
Önceleri çocuklar kalemi avuç içlerinde tutarlar – “avuç içi tutuşu”. Giderek parmaklar da uzanır ve kalem başparmakla diğer parmaklar arasında beceriksizce tutulur, hareketin çoğunluğu bilek ve kol tarafından sağlanır. Bu bir “statik tripod” veya “olgunlaşmamış tripod” tutuşudur. Nihayet çocuklar kalemi başparmağın ve ilk iki parmağın ucuyla tutarak olgunlaşmış bir tutuş geliştirirler ve kontrol için küçük el hareketleri kullanırlar – “dinamik tripod tutuşu”. İdeal parmak pozisyonu kalemin ucundan 2-2,5 cm geridedir. Down sendromlu çocuklar genellikle kalemi başparmağın ucunu kullanmak yerine, başparmağın alt kısmına ve elin yanına doğru dayayıp olgunlaşmamış tripod tutuşunda ısrar ederler. Doğru tutuşu geliştirebilmeleri için ilave cesaretlendirmeye ve aktivitelere ihtiyaç duyabilirler:
- Delikli tahtalar kullanarak başparmak ve parmakların tripod tutuşuyla çivileri toplamasını teşvik edin.
- Avuç içine oturamayacak kısalıkta boya kalemleri veya tebeşirler kullanın.
- Çocuğun tripod tutuşu kullanmasına yardımcı olmak için üçgen şeklinde kalem/boya kalemi/kalın marker veya kalem tutacakları kullanın.
- Handi-writer* bazı çocuklar için faydalıdır ve daha gelişmiş el yazısı için tutuşu ve pozisyonu düzeltmek için tasarlanmışlardır. Bir ucu bileğin etrafını, diğer ucu kalemin uç tarafını saran kumaş halkadan meydana gelir. Ayrıca halkanın ucunda çocuğun avcunda tutmak isteyeceği plastik bir figür de bulunur. Bu hareket mükemmel tutuşu özendirir ve stabilite yaratır.
El hakimiyeti
Down sendromlu bazı çocukların el hakimiyeti geliştirmesi ve nesneleri bir elden diğer ele geçirmesi daha uzun zaman alabilir. Bu çoğunlukla ellerinin yorulması sebebiyle olabilir. Eğer öğrenci sürekli el değiştiriyor ve hangi elin hakim el olduğu netleşmiyorsa, masaya iki elinin ortasına gelecek şekilde bir kalem yerleştirin. Çocuğun kalemi sıklıkla hangi eliyle aldığını gözleyin. Çocuk saçını taramak veya dişlerini fırçalamak için hangi elini kullanıyor? Öğrenmek için ona tarak ve diş fırçası verin. Çocuklar ileri zamanlara kadar hakim el oluşturmayabilirler. Hakim el netleştiğinde tüm aktivitelerde o eli kullanması için teşvik edin.
Kalem basıncı
Basınç, pozisyondan, kullanılan kavrama şeklinden ve kalem tipinden etkilenebilir. Çocukların çoğu çizgilerin silik görünmesine sebep olacak şekilde çok az basınç uygular.
- Keçe uçlu kalemler kurşun kalemden daha kolay kullanılır ve daha motive edici sonuçlar verirler.
- Kalem tutacakları çocuğun kalemi daha sıkı tutabilmesini sağlar ve bu da daha fazla basınç uygulatır.
- Eğimli bir yazı tahtası, ya da daha az belirgin olması için, spiral veya kalın kenarlı dosyaya dayanarak yazmak yazmayı çok kolay hale getirebilir. Bu ayrıca çocuğun daha iyi odaklanmasına ve masaya eğilmesini engellemeye de yardımcı olabilir.
- Beyaz tahtaya/jel tahtaya/sihirli ekran ve benzerlerine yazmak daha az basınç gerektirir ve motive eder.
Son olarak hatırlayın: Tüm motor beceriler çok çalışarak ve pratik yaparak gelişir ve Down sendromlu çocukların işlemek, pekiştirmek ve becerilerini geliştirmek için normal gelişen yaşıtlarından daha fazla pratik yapmaya ihtiyaçları vardır. Giyinmek, beslenmek gibi günlük yaşamdaki becerilerini bağımsız yapmalarını mümkün olduğunca erken teşvik edin ve gereğinden fazla himayeci olmayın. Ek olarak, görsel öğrenmeleri güçlü olduğundan, göstermek, görsel talimatlar ve stratejiler vermek, sözlü talimatlardan daha fazla işe yarama eğilimindedir.
c) Harf oluşumu
Bağımsız şekilde harfleri oluşturmayı öğrenmek Down sendromlu birçok çocuk için yavaş bir süreç olabilir. Down sendromlu bazı çocuklar pratik yapmak için daha isteksiz olabilirler. Ayrıca, gelişimlerinin yaşıtlarından daha yavaş olduğunun farkında da olabilirler. Harf oluşturmaya çalışmadan önce yazım öncesi yeteneklerini geliştirmek ve bu alanda özgüvenlerini artırmak adına çeşitli çoklu algılama, görsel ve algısal motor aktiviteler yapmaları için düzenli ve ek olanaklar sağlanması önemlidir.
Ek olarak, çocuğun “yukarı”, “aşağı” ve “yuvarlak” kelimlerini anladığından emin olmak için kağıda çeşitli işaretler çizilebilir – Beery (1989) & Maeland (1992) sekiz şekli kopyalayabilmenin çocuğun yazı yazabilmesi için önemli olduğunu buldular. Bu şekiller:
- Yatay çizgi
- Dikey çizgi
- Daire
- Artı işareti
- Sağa ve sola yatık çizgi
- Kare
- Çarpı işareti
Çoçukların çizgi çizmeyi deneyebilmeleri için yeterli uzamsal farkındalığa da sahip olmaları ve baş, vücut, bacaklar ve kollar olgunlaşmamış da olsa harfleri kopyalamada veya üzerinden geçmede özgüvenleri olması gerekir.
Çocukların çoğu harfleri kopyalamayı öğrenir, fakat özellikle kopyalamalarına uzun süre izin verilmişse bazı çocuklar bu becerilerini harfleri bağımsız olarak oluşturmaya dönüştürürken ciddi zorluklarla karşılaşırlar. Yazmayı öğrenecekleri ebeveyn adları gibi sadece görsel hafızalarına dayalı kelimeler olsa bile hazır olduklarında onları mümkün olduğunca kısa zamanda bağımsız yazı yazmaya teşvik etmek önemlidir.
Öğrenme deneyimlerini artırmak ve öğrencileri motive edebilmek için kalem ve kağıda alternatif olarak geniş kapsamlı çoklu algılama malzemesi ve aktivitesi kullanın:
- Oyun hamuru ile harfler yapın (Başlangıçta büyük, yazılı bir harfin üzerine harf yapın).
- Traş sabunu, kum, parmak boyası, zımpara kağıdı, çamur gibi malzemeler ile harf şekillendirme pratiği yapın.
- Kağıt üzerine yazmadan önce harf /rakamın şeklini havaya veya sırtına çizin.
- Oyun alanına tebeşir ile çizin.
- Duvara fener ile yansıtın.
- Rol’n Write (Çevir-yaz) gibi, ok yönünde hareket eden küçük bir topun başlama noktasına yerleştirildiği plastik harfler kullanarak çocukların parmaklarını oluk buyunca doğru yönde hareket ettirecekleri malzemeler kullanın.
- Değişik tip ve kalınlıkta yazım uygulamaları yapın.
- Kalem sapları ve kalın üçgen kalemleri deneyin.
- Harflerin üzerine ve arasına yazarken büyük alanda çalışın.
- Çocukları büyük yazılı harflerin ana hatlarını çizmek için teşvik edin.
- Değişik renkte kalemler kullanarak harflerin üzerinden geçin veya yazın.
- Her bir harfin üzerine nerede başlanıp sonlandırılacağını belirten yeşil ve kırmızı noktalar koyun
- Çocuğa görsel hafızalarını kullanarak kısa ve bildiği kelimeleri yazmasını öğretin
- Onlara kelimeleri bağımsızca ifade etmeyi ezberleyene kadar kopyalayabilecekleri bir kelime kartı verin.
- Kelimenin noktalı versiyonunu tamamlatın (Jarman elyazısından Jardotty faydalı bir kaynaktır).
- Çocuğun büyük yazıları için çizgiler (satırlar) arasını geniş tutun.
- Görsel odaklanma ve oryantasyon için satır çizgilerinin kalın ve koyu olmasını sağlayın.
- Kağıt üzerinde kareler – çocuk her harfi bir kutucuğun içine yazar – Bu kutucuklar, harflerin aynı boyutta olmasını, yatay yazmayı ve kelime arası boşluklarının oluşmasına yardımcı olur. Becerileri geliştikçe zamanla karelerin ölçeği giderek küçültülür.
- Bahçe Yazısı – Gökyüzü, çimen ve toprağı temsil eden 3 renkli çizgiler kullanılarak çocukların harf oluşturma talimatlarını kavramalarını sağlayan bir görsel aktivite. Bkz. www.speechteach.co.uk
BURAYA PDF DÖKÜMANI 7. SAYFADAKİ 2. ŞEKİL GELECEK.
- Büyük ve küçük harfleri eş zamanlı öğretin.
- Kademeli yazma öncesi etkinlik sayfaları.
- Gelişimsel/çoklu duyusal el yazısı programları (Baştan yaz, Hızlan, LDA gibi).
- El yazısını da düşünün. Böylece çocuk her bir harfi bağımsız bir birim olarak görmek yerine bir bütünün parçası olarak öğrenir ve yazım daha akıcı bir hale gelir.
- Her çocuğu yazım etkinliklerine sınıftaki diğer arkadaşları ile ancak kendi seviyesinde olacak şekilde katılımını teşvik edin. Resimlerinin üzerine kendi isimlerini temsil edecek bir işaret veya karalama üretmelerini ve seçtikleri her neyse “yazıyor” gibi yapmalarını isteyin. Bu daha küçük çocuklar için tipik bir harekettir.
d) Cümle yazma
Yazı yazmak, el göz koordinasyonu ile motor, duyusal, algısal ve bilişsel süreçlerin birlikte çalıştığı oldukça karışık bir iştir.
Down sendromlu çocuklarda ince motor gecikmelere ilaveten, doğru bir cümle kurmak için sınırlı kelime hazinesi, doğru sıralı cümle kurmak için kelimeleri bir araya getirmede zorlanma ve yazmak için bilgiyi yeterli uzunlukta tutma sorunları vardır.
Özellikle zorlanılan alanlar:
- Olay, düşünce ve bilgileri doğru olarak sıralamak.
- Kelimeleri gramer olarak doğru cümle oluşturacak şekilde sıralamak.
- Yazmak için bilgiyi hatırlamak.
- Kelimelerin doğru telaffuz ve fonetiğini hatırlamak.
- Not alma ve imla.
- Uzun yazım görevlerini tamamlamak.
- Tahtadaki metinlerini kopyalamak.
Öğrencilerin kendi deneyim ve anlayışlarıyla ilgili konular üzerine yazı yazmalarını sağlaması ve dili, cümle yapısını ve hafızayı tetiklemesi açısından görsel ipuçları, sufleler ve alternatif kayıtlar esastır.
Öğrencinin bir yazıdaki kelimeleri kopyalamak için gereğinden fazla zaman harcamasından ve bu şekilde fazla ya da az yazmasından ziyade mümkün olduğunca bağımsız yazı yazmasını teşvik edin. Bir amaç için yazı yazmayı teşvik edin. Örneğin; basit bir not, kart veya daha küçük bir çocuk için el yapımı basit bir kitap hazırlama gibi. Down sendromlu çocukların bunları yapabilmek için halen büyük ölçüde desteğe ihtiyaçları olacaktır ancak bu öğrenciler için bağımsız yazdıkları tek bir cümle, basit bir kopyalamadan çok daha değerli olacaktır.
Alternatif Kayıt Yöntemleri:
- Sıralayıp yapıştırması için öğrenciye resimler tedarik edin.
- Öğrencilere kendi aralarında bu resimleri sıralayıp eşleştirebilecekleri kelime ve cümleler verin.
- Doğru yanıtın altını çizebileceği ya da yuvarlak içine alabileceği testler uygulayın.
- Boşluk doldurma prosedürleri sağlayın, Çocuk verilen bir dizi kelime arasından en uygununu seçerek cümle içerisinde bırakılan boşluğu tamamlar.
Boşluk doldurma
Ulaşım
Ben okula ……… giderim.
Babam işine …….… gider.
Annem işine ……… gider.
Amerikaya ……… gittim.
Londraya ……. gittim.
Parkta ……… binmekten hoşlanırım.
Tren yürüme bisiklet uçak araba otobüs
Prens ve Prenses
Gelert ve kurt hakkında bir hikaye okuduk. Prens ve Prenses hakkında yazacağız.
Prens ve prensesi tarif etmek için cümleler yazın. Cümlenizde kullanmak için doğru kelimeyi seçin.
Prens
Zayıf, zalim, cesur, uzun, güçlü, utangaç, küçük, nazik, kibar, yakışıklı, çirkin
Prens ……… ve ……..
…… bir yüzü vardı.
Prenses
Kahverengi, gülümseme, uzun, mutsuz, saç, güzel, mutlu, yeşil, altın, gözler, kısa, mavi, çirkin
Prenses ………. ve ………………. vardı.
Yazmaya başladığı ilk aşamaları cesaretlendirmek için çocuğa yazı dosyası için kelimeler temin edin. Bu dosyada cırt bantlı şeritler bulunur ve çocuğun okuyabildiği kelime kartları yapıştırılır. Cümleyi oluşturabilmesi için çocuğa yardım edilir ve gereken kelimeyi seçip şeride yerleştirir. Gereken yeni kelimeler boş kartlara yazılır ve diğer kelimelerin arasına eklenir.
e) Cümle yapısını geliştirmek
Bir resmi anlatmak için öğrencinin kısa bir cümle kurmasına yardım edin. Cümleyi, cümle şeridine yazın. Kelimeleri ayırmak için kesin ve çocuktan bunları sıralı hale getirmesini isteyin. Çocuk bu kelimeleri defterine yapıştırabilir.
VEYA – eğer yapabiliyorsa, bu kelimeleri defterine yazabilir.
Bir cümleyi kopyalarken bağımsız yazmayı geliştirmek için, YAZABİLDİĞİ kelimelerin olduğu kartları ters çevirin fakat yerinde bırakın ki çocuk orada bir kelime olduğunu hatırlasın.
Öğrenci yazmak istediği cümleye karar verir – bunu cümle şeridine yazan bir yetişkinle irtibatta olarak.
Resimde yazan: Ben Amy ile oynamaktan hoşlanırım.
Kelimeler kesilir ve karıştırılır:
Resimdeki kelimelerde yazan: Oynamak, ile, hoşlanırım, Amy, ben.
Cümle öğrenci tarafından doğru şekilde sıralanır:
Resimdeki kelimelerde yazan: Ben Amy oynamaktan hoşlanırım. ile
Öğrenci doğru sıralamanın yapılmasına yardım etti. Öğrencinin yazmasını bildiği kelimeler bağımsız yazmasını geliştirmek için ters çevrildi fakat hatırlamasına yardımcı olmak için doğru sıralamasına getirildi. Öğrencinin yazamadığı kelimeler yerinde ters çevrilmeden bırakıldı. Öğrenci defterine cümleyi yazar:
Resimdeki kelimelerde yazan: ile oynamayı
Alternatif olarak, yardımcı öğretmen öğrenciden bir cümle düşünmesini ister ve cümleyi tahtaya yazar. Tanıdık kelimeleri hecelemesini ister ve yeni kelimelerde yardımcı olur. Öğrenci bu cümleyi kendi başına defterine veya bilgisayara yazar.
Resimde yazanlar:
11 Ekim Cuma
Ben kimim?
Tr 5
Ben Zoe’nin kız kardeşiyim
Annem, babam, Zoe ve ben bir aileyiz
Ben nazik biriyim çünkü büyükanne için bir geçmiş olsun kartı yaptım
*Amy yardımcı öğretmene söylemek istediği şeyi iletti. Yardımcı öğretmen Amy’nin cümlesini tahtaya yazdı. Amy harflerin yazılışına yardımcı oldu. Amy kendine güvenin artması ve bağımsız yazmasını cesaretlendirmesi için tahtadaki cümleyi defterine yazarken yalnız bırakıldı.
Resimde yazanlar:
10.06.00
Tr6
Sevdiğimiz şeyler
Köpeğimi severim.
Kedileri severim.
Annemi seviyorum.
Amy ve Leanne oynamayı sever.
Amy bebeğimle oynamayı sever.
ü Kendi kendine yazılmış güzel bir cümle
Bu cümleler bağımsız yazıldı. Leanne’ye cümleyi söyledim ve o da yazdı. Gerektiği zaman cümleyi tekrarladım.
Bağımsız yazmayı cesaretlendirmek için, öğrenciye bir resim gösterin ve yetişkin yardımı olmadan resmi ifade eden cümleler yazmasını isteyin. Zaman içindeki gelişimlerini değerlendirin.
Resimde yazanlar:
1.12.08
Çoklot severim
Çikolata severim
Çoklot lezitdir.
Çikolata lezzetlidir.
12 çikolata
Orada 12 çikolata var.
ü Harika. Aferin
Akıl haritaları, hikaye taslağı ve yazma çerçeveleri temin edin.
Resimde yazanlar:
Sol üst: Bu nedir?
Sağ üst: Bunu nerede gördün?
Sol alt: Burada ne yaptın?
Sağ alt: Yanında kim vardı?
Bir söyleşi günlüğü hazırlayın – yardımcı öğretmen veya başka bir öğrenci ile Down sendromlu öğrenci söyleşi yapar gibi sırayla cümleler söyler/yazar.
Resimde yazanlar:
Merhaba Jamie. Kahvaltıda ne yedin?
Tost
Üzerinde reçel var mıydı?
Reçel
Bugün seni okula annen mi yoksa baban mı getirdi?
Babam
Bilgisayarı, Clicker gibi bütün kelimeleri kullanan özel yazılımlar ile kullanın. Kelimelerin hücrelere yerleştirilebildiği kişiselleştirilmiş ızgaralar yapılabilir. Öğrenci cümle yapabilmek için kelimelerin üzerine tıklar – sıralamanın gelişimi için harikadır.
Tahtadan kopyalamak – yerini kaybeden veya kaldığı yeri unutan Down sendromlu öğrenciler için genellikle zordur.
- Öğrenci yazarken, farklı renkli kalemlerle anahtar cümlelerin veya kelimelerin altını çizin.
- Metnin kısa bir özetinin yazdığı kağıdı yanlarına koyun.
- Her zaman ve her beceri seviyesi için anahtar kelime listeleri, kelime bankaları, kelime ve resim sözlükleri temin edin.
Gelişmiş yazma
Konuşma, dil, kısıtlı kelime haznesi, genel kültür ve hayal gücü zorlukları ileride yazının gelişebilmesini kısıtlayabilir. Kelime haznesini, cümle yapısını, bilgi ve fikirleri hafızada tutma ve hatırlamada yaşanan sürekli zorlukların da ayrıca etkisi olur. Öğrenciler planladıklarını unutabilir, odaklarını kaybedebilir veya birden konu değiştirebilirler.
Bu yüzden Down sendromlu öğrenciler kısa cümleler yazabildiklerinde bile, kendilerine yazılarını ve basit hikayeler planlayıp yazmalarını geliştirecek ilave görsel hatırlatıcılara ihtiyaç duymaya devam ederler.
- Yazıyı kişisel olaylarla veya deneyimlerle bağdaştırın – hafıza ve odaklanmada yaşanan zorlukların üstesinden gelmeye yardımcı olur.
- Hatırlatıcı olarak resimler, kelimeler, zihin haritaları sağlamaya devam edin, fakat öğrencinin becerisi geliştikçe kapsamını ve miktarını artırın.
- Başlangıç, orta ve son algısını geliştirin – ilk, sonra ve daha sonra kelimelerini öğretin.
Resimdeki yazı:
Önce Sonra Son
Cumartesi annemle birlikte çiçek diktim. Önce saksıya biraz toprak koydum. Sonra çiçekleri saksıya diktim. Son olarak çiçekleri suladım.
27 4 09
f) Hecelemek
Down sendromlu bir çok öğrenci kelimeleri hecelemeyi tamamen iyi görsel hafızasına güvenerek ve kelimenin şeklini öğrenerek öğrenir. Hecelemeyi geliştirmek için seslerin kullanılması, iyi işitme, sesleri iyi ayırt edebilme ve ileri problem çözme becerileri gerektirdiği için Down sendromlu birçok öğrenci için daha zor olabilir. Yine de, Down sendromlu öğrenciler seviyeleri ayırmada sesle ilgili kuralları uygulamayı öğrenebilir. Yaşayabilecekleri zorluklar göz önünde bulundurulmak kaydıyla bunun için cesaretlendirilmelilerdir. Mümkün olduğu kadar sık tüm sınıfla birlikte harf ve ses aktivitelerine dahil edilmeli ve katılmalarına yardımcı olmak için destek verilmeli.
Down sendromlu birçok öğrenci, harfin seslendirilmesinin bir işaret ve resim ile öğretildiği Jolly Phonics gibi çoklu algılama programlarına katılmayı sever ve sıklıkla çok başarılı olur. Yine de okudukça, hecenin ses bilgisini, hecelemelerine yardımcı olması için aktarmakta zorluk çekerler.
- Öğrencinin zaten okuyabildiği harfleri hecelemeyi hedefleyin. Tanıdık gelmeyebileceği veya konuşmalarında henüz kullanmaya başlamış olabilecekleri için bütün yüksek frekanslı kelimeler öğrencinin öğrenmesi için uygun olmayabilir.
- Hecelemeyi mümkün olduğunca görsel ve çoklu algılama metotları ile öğretin.
- Karton harflerin üzerinden parmakla takip ederek geçmek.
- Plastik harfler, harf kartları kullanın.
- Bak, söyle, hatırla, yaz, kontrol et stratejisini kullanın – eğer öğrenci yazmada zorlanırsa sıralayabilmeleri için plastik harfler kullanın.
- Clicker, Wordshark, First Keys 2. gibi basit heceleme bilgisayar programlarına erişin.
- Benzer harf gruplarını veya kelimelerin içindeki şablonları için renk kodları oluşturun. Kelimeleri küçük parçalara bölmek Down sendromlu öğrenciler için özellikle faydalı bir stratejidir.
- Öğrencilernin okuması geliştikçe, sesleri harf dizilişleriyle ve şablonlarıyla ilişkilendirmeye başlayacaklardır. Okurken öğrencinin dikkatini “yor” veya “mak” gibi dizilişlere çekin.
- Parmakla heceleme harflerin isimlerini ve şekillerini hatırlamada bazı öğrencilere yardım edebilir. Parmakla hecelemeyi öğrenmek bir grup öğrencinin birlikte oynaması için eğlenceli bir oyun olabilir.
- “Vowel and blend snap”, ten minutes a day” veya “wordspell” gibi iyi görsel öğretici materyaller için eğitim tedarikçilerini inceleyin.
- Katolog kartları kullanarak bir kutu içinde kelime bankası oluşturun. İnsanlar, hayvanlar, okul, ev gibi başlıklar altında veya alfabetik olarak fakat renk kodları ile düzenlenmiş kelime grupları oluşturun. Kutunun önünde kategorileri temsil eden resimler kullanılabilir.
- Öğrenmesi için haftada 3 veya 4 heceleme sağlayın ve hafta sonunda test edin.
Çeviri için Mina Ertem’e çok teşekkür ederiz
6. BÖLÜM YAZI BECERİLERİNİ GELİŞTİRMEK